I sentrum av Hovden i Bykle kommune kom det i haust opp ein heilt spesiell container laga av tre. Det er ”Fjellreinskulen” ved Ragnhild Bjåen og Tove Hertzberg som står bak denne kulturbua. Me har tidlegare omtalt boka ”Der reinen går er jorda freda” (24.7.2020), ei bok om reinsdyret og mennesket som er pedagogisk tilrettelagt for den yngre garde der biletkunst og tekst er integrert. Utstillinga ”Fjellreinen” i containeren byggjer for ein stor del på same innhaldet som boka.
Ein solid gjeng frå villreinmiljøet samla framfor kulturbua i Hovden sentrum, f.v. Ragnhild Bjåen, Lars Nesse frå Borgund, Asle Øydvin frå Ulvik/Eidfjord og Endre Lægreid, eifjordingen som no er leiar for Villreinrådet. Foto Kjell Bitustøyl
Deltakarane på Fagdagane i Bykle fekk med seg ei utflukt til Hovden og kulturbua ”Fjellreinen”. Ragnhild Bjåen var til stades og orienterte om det ferske byggeprosjektet og innhaldet. Boka ”Der reinen går er jorda freda” tek utgangspunkt i dei åtte årstidene, slik er det òg med utstillingscontaineren som er innreidd med åtte seksjonar.
Container av tre
Kunstnar Tove Hertzberg har blant anna arbeidd med stål og shipping, og ideen til containeren som formidlingsarena kom frå henne. Medan det var Ragnhild Bjåen som tok dette eit steg i lokal retning og meinte at ein container av tre vil passe betre i ei fjellbygd. Slik gjekk det til at mannen til Ragnhild, Anders Dalseg, handverkar og fagleg ansvarleg for bygningsvern ved Setesdalsmuseet, tok på seg oppdraget med å snikkere containeren, som på linje med andre containerar skal kunne fraktast rundt på ein lastebil. Ser ein nøye etter er reisverket i containeren skanta med øks. Det er eit pionerprosjekt som her ligg føre: Ei utstilling om mennesket og reinen som kan fraktast rundt utan at ein treng å pakke ned saker og ting. Og etter alt å dømme den fyrste i sitt slag i landet, i alle fall når det gjeld temaet reinsdyr.
Ragnhild Bjåen fortel at dei likar å arbeide med dei åtte årstidene. Dei skriv då òg i boka at: ”Når ein fylgjer reinen gjennom året, ser ein at han har åtte årstider. Samane som tradisjonelt har levd med rein og levd nær naturen i generasjonar, har delt inn året på same måte: vinter, vårvinter, vår, vårsommar, sommar, haustsommar, haust og haustvinter.”
Pedagogisk opplegg – fakkelkvinner
Containeren er innreidd slik at han kan brukast av både store og små. I utstillinga er det boksar nedst som Ragnhild Bjåen kallar ”sanseskåp”, med bl.a. anna ting ein kan kjenne på, gevir, skinn osv. Men førebels er ikkje dette teke i bruk av smittevernomsyn.
Inni kulturbua finn med seksjonar med dei ulike årstidene, åtte i talet. Her ser me vår, vårsommar og sommar. Foto Kjell Bitustøyl
Når dei har barnehagar eller skular på besøk, stiller dei ein del sentrale spørsmål, til dømes: Kva er fordelen for reinen med å gå i flokk? Og er det reinen som fører mennesket eller er det mennesket som fører reinen? Dei brukar å samtale omkring dette med reinen som kulturberar, kulturen knytt til reinen, både tam og vill. Som illustrasjon brukar kunstnar Tove Hertzberg fakkelen. Her har ho teke utgangspunkt i temaet ”urkvinne”. Ragnhild Bjåen viser til kva Mari Boine sa til Ella Marie Hætta då ho deltok i Stjernekamp i NRK: ”Hugs at urkvinnene hevar faklane sine når det trengs”. Dette skjedde samtidig med at Ragnhild og Tove starta opp med arbeidet med Fjellreinskulen.
Jentene i fjellet
Dei to jentene synest det er viktig å fortelje jentehistoriene som knyter seg til fjellet. Dette sjølvsagt med bakgrunn i at det oftast er karar og jakt som står i fokus i forteljingane. Men som Ragnhild seier det: ”Det er òg kvinner og ungar som har budd her, og dei har òg vore viktige. Me synest det er viktig å få fram det feminine elementet i det ein tenkjer om fjell og alt rundt.” Ho legg òg vekt på at ein må få fram kjensledelen av historia, ikkje berre harde fakta. Slik ho ser det er det mykje anna som òg er knytt til fjellet, landskapet og historiene.
Containeren står open døgnet rundt, men det er vanskeleg å finne ut kor mange som er innom, fortel Ragnhild. For på grunn av koronaen er der ikkje gjestebok. Likevel har ho eit inntrykk av at mange stikk innom.
Bok og container
Eigentleg var det ideen om kulturbua som kom fyrst. Likevel blei det boka som blei ferdig ei lita stund før containeren, boka kom i august. Felles for dei to er det kunstnariske elementet i bileta. Og dei to bak ”Fjellreinskulen” og kulturbua ser for seg at folk skal få ei litt anna oppleving når dei ser eit vakkert bilete av fjell og rein, samtidig med at dei veit at det faktisk finst villrein her oppe på fjellviddene i Bykle. Slik kan ein kanskje oppleva å koma litt nærare reinen og lære meir utan at du må sjå reinen i levande live. På denne måten kan alle folka som bevegar seg i sentrum i Hovden elles les i boka, kanskje få ein ekstra ”input” om dette temaet, seier Ragnhild Bjåen.
Dette harmonerer godt med det synet ordførar i Bykle Jon Rolf Næss gjorde seg til talsmann for då han snakka om at at ein må auke kunnskapen og informasjonen om reinen, og med det skape respekt for villreinens levesett. Og her viste han til ”Villreinfjellet som verdiskapar”, eit prosjekt som nettopp var startpunktet for Fjellreinskulen. Ser ein på kva som så langt har kome ut av konkrete prosjekt, er det liten tvil om at Fjellreinskulen med både bok og utstillingscontainer ligg langt framme i løypa.
Boka godt mottatt
Boka ”Der reinen går er jorda freda” er ikkje berre blitt spreidd i Setesdal, men òg vidare utover. Alt tyder på at denne boka, som ein av dei fyrste i sitt slag om reinsdyret tilrettelagt for born og unge, har blitt godt mottatt. Ulike omtaler i aviser har vore udelt positive, til dømes skriv Agderposten at ”Nå har de to kvinnene laget en praktfull bok, spekket med fakta om reinsdyrene som de er så glade i.”
Ein av dei som besøkte kulturbua ”Fjellreinen” var Martine Hårstad, informasjonsrådgjevar ved Norsk Villreinsenter Nord. Her sammen med Ragnhild Bjåen. Foto Kjell Bitustøyl
Både boka og containeren er tenkt å kunne nå eit større publikum enn lokalt. Til dømes har Norsk Villreinsenter, som har vore ein viktig støttespelar for både bokprosjektet og kulturbua Fjellreinen, kjøpt inn mange eksemplar av boka til bruk for naturrettleiarane ved NVS som driv innafor skuleverket. I den samanheng skal Fjellreinskulen òg få laga ei lærarrettleiing.
Interessa for kva som skjer omkring skrantesjuken var stor då veterinær og forskar Bjørnar Ytrehus hadde innlegget sitt på Fagdagane i Bykle. Grunnen er sjølvsagt funnet av CWD-smitte i ein reinsbukk på Hardangervidda, og kva ein no skal foreta seg. Ytrehus er kjent som ein framifrå pedagog som greier å leggje fram kompliserte tema på ein lett forståeleg måte.
Bjørnar Ytrehus har vore sentral i forskinga heilt sidan CWD blei oppdaga. Han deltok på Fagdagane på storskjerm.
Rapportar har kome
Ytrehus tok i foredraget sitt eit steg tilbake og oppsummerte kva som skjedde då CWD blei påvist hjå ei simle i Nordfjella den 15. mars 2016. “Det lamslo oss totalt”, sa han og viste oss kva for tiltak som då blei sett i verk. Og då som no var det VKM, Vitenskapskomiteen for mat og miljø, som stod i sentrum for risikovurderinga som blei lagt fram. Me veit alle kva som skjedde, og Ytrehus viste til rapportane som har kome i etterkant. Desse rapportane baserer seg på samtalar og e-postutveksling med forskarar og forvaltarar i Canada og USA, norske forskarar og forvaltarar, og generell kunnskap om sjukdomar hjå viltlevande dyr og korleis ein skal handtere desse.
CWD – oppsummert
Ei rask oppsummering av kva ein visste om CWD:
Det er ein prionsjukdom, dyra blir ikkje immune, men døyr.
Smitteoverføring kan skje både direkte og via miljøet. Det tek svært lang tid frå eit dyr blir smitta til det viser teikn til sjukdom.
I tida før dyret viser teikn til sjukdom er dyret ein stille smittespreiar.
Smitten overlever mange år i miljøet.
Frå USA og Canada er det kjent at sjukdomen i einskilde bestandar fører til begynnande nedgang, slik at i løpet av 40 år kan heile bestanden døy ut.
Kva alternativ finst?
Ytrehus skisserte opp to alternativ:
Om ein ikkje gjer noko, kan det føre til at ein aukande del av dyra blir sjuke, det blir dårleg dyrevelferd og fleire dyr døyr enn dei som blir født. Og ein kan risikere spreiing til andre reinsdyrstammer. Faren er òg til stades for at ein kan få overføring til andre hjortedyr med dei fylgjer det kan få.
Prøve å gjera noko. Dette var det ein landa på når det galdt Nordfjella, og som kjent blei alle dyra i sone 1 slakta ned, samtidig som ein sette i gang ei landsdekkjande kartlegging og prøvetaking for å finne ut om sjukdomen fanst i andre område. Sone 1 blei avstengd for annan rein, pluss at ein arbeidde for reduksjon av bestandane i granneområda. Ein viktig faktor var òg å ta bort såkalla “hot spots” for smitteoverføring, t.d. saltsteinar.
Døme på simle der geviret er gnagd på, berre to stubbar står att. Foto frå Hardangervidda 18. mai 2010, teke av Kjell Bitustøyl.
Genetisk mottakelege dyr
Eit moment som ikkje har vore framme så mykje før, er korleis genetisk samansetjing i reinsdyra kan ha samanheng med om ein utviklar CWD eller ikkje. Her viste Ytrehus nok ein gong til forsking frå USA og Canada. Dette er forsking på kvithalehjort der det handlar om fleire variable, ikkje berre genetikken, men òg kva slags type prion me har med å gjera, og kor stor dose av smitte dyret får i seg. Sagt på ein annan måte: Nokre dyr er sterkare smitteberarar enn andre. Grovt rekna opererte Ytrehus med tre ulike typar genetikk hjå dyra:
Dei som lett blir sjuke og spreier sjukdomen lett vidare.
Dei som meir sjeldan blir sjuke og dermed spreier sjukdomen mindre.
Dei dyra som er ikkje blir smitta og heller ikkje utviklar sjukdomen.
Når det gjeld Nordfjella, meinte Ytrehus at desse dyra var av den fyrste typen, altså dei som lett blir sjuke og som lettast spreier sjukdomen, særleg gjeld dette bukkar som vandrar mykje.
Mykje er usikkert
Han var òg innom korleis sjukdomen kunne spreie seg på ulike måtar, også av menneske. Elles slo han fast det som mange veit: at mykje er usikkert. Blant anna om sjukdomen kan spreie seg til andre hjortedyr som elg, hjort og rådyr. Når det gjeld sau, meinte han at ein ikkje trur dei er mottakelege for smitte, men at dei kan vera det ein kallar passive smitteberarar.
Bukken på Vidda
Funnet av CWD på ein bukk på Hardangervidda har snudd opp ned på mykje. Forskarane har enno ingen klare svar, men Ytrehus sa at ut i frå det me så langt veit om skrantesjuke, var denne bukken truleg i det ein kallar prekliniskfase, altså på veg til å bli skrantesjuk. Og mest sannsynleg har dette å gjera med utbrotet i Nordfjella i fylgje Ytrehus. Men det er mykje ein ikkje veit: Når kan bukken ha blitt smitta, og kor ofte har bukkar bevega seg frå Nordfjella til Hardangervidda? Det ein derimot veit er at det er svært få dyr som har testa positivt på Vidda. Veterinærinstituttet opererer med ein snitteprosent hjå bukkar på om lag 0,06 %, altså forsvinnande få dyr.
Viss bukken ikkje er smitta i Nordfjella, kva då…?
Viss det skulle vise seg at bukken ikkje er smitta i Nordfjella, kan det tenkjast at der finst andre forklaringar, spurde Ytrehus og slo fast at då er dette noko nytt. Og der er fleire spørsmål enn svar: Kan det ha vore liten smitte over lengre tid og at smitten er mindre sjukdomsframkallande? Han brukte talet 52.527 om reinsdyr som har testa negativt på landsbasis, og altså berre 19 av dyra i Nordfjella som har testa positivt, det vil seie ca 1% av stamma som blei slakta ned i Nordfjella.
Kan gevirgnaging ha ein samanheng med CWD? Foto: Skjermdump frå presentasjonen.
Kan det vera ein samanheng med gevirgnaging?
Det store spørsmålet som melder seg i fylgje Ytrehus er sjølvsagt: Kan smitten på Hardangervidda ha oppstått uavhengig av Nordfjella? Kan det finnast ei felles smittekjelde, eller kan skrantesjuke ha oppstått spontant, på grunn av gjevne miljøfaktorar? Kan det vera at nokre dyr er genetisk samansett slik at dei er meir utsette for ein slik sjukdom? Av miljøfaktorar han nemnde var dette med svært tette bestandar, noko som lett kan føre til smitteoverføring, eller kan det vera sjølve ressursgrunnlaget? Eit fenomen som mange har stilt spørsmål ved i nyare tid, er dette med gevirgnaging som er meir utbreidd i nokon område enn andre, til dømes Hardangervidda og Nordfjella. Ytrehus spurde: Kva er dette eit uttrykk for? Og kan dette disponere for CWD? Kan det lettare føre til smitteoverføring? Det er ikkje mangel på spørsmål, og eitt er sikkert: Blant dei fremste forskarane på reinsdyr er der førebels stor usikkerheit knytta til dette temaet.
Kan gevirgnaging ha ein samanheng med CWD? Simla med den nyfødte kalven har geviret intakt, medan dei to simlene lengst framme berre har att nokre stubbar på grunn av gevirgnaging. Foto frå Hardangervidda 18. mai 2014, teke av Kjell Bitustøyl.
Kva gjer ein no?
Bjørnar Ytrehus viste til ny rapport frå VKM som skal koma. Han skisserte opp ulike konsekvensar av strategiar for å handtere klassisk skrantesjuke:
Ingen tiltak
Avgrensa tiltak
Utrydde smitte
Han tok for seg dei to siste punkta, vurdering av tiltak for å avgrense og utrydde smitte. Her trekte han inn moment som forventa effekt, tidsaspektet, kva som må til for at ein kan lykkast, konsekvensar og kva som er usikkert. I høve til ein ny rapport la han vekt på at rapporten må vera kortfatta og lett forståeleg på godt norsk. Han viste til at ein av dei tidlegare rapportane om CWD, berre låg føre på engelsk. Vidare sa han at rapporten må vera objektiv og nøytral og tufta på veterinærmedisinsk kunnskap og økologi. Ytrehus avslutta med å understreke kva rapporten ikkje kan koma med: Konkrete råd eller tilrådingar, vurdering av samfunnsmessige, økonomiske eller kulturelle konsekvensar, samt verdibaserte val.
Om lag halvparten av innlegga på fagdagane var via storskjerm, her Endre Lægreid og Bjørnar Ytrehus. Foto: Kjell Bitustøyl
Dei årlege fagdagane til Villreinrådet blei avvikla 21. og 22. oktober i Bykle, omlag fire månader forsinka pga. korona-situasjonen. Dei 70 påmelde som hadde fått plass, fekk med seg to dagar med føredrag og underhaldning med tre rettars middag i Bykle samfunnshus om kvelden. Sosialt liv var det òg på Bykle hotell, alt i samsvar med gjeldande korona-reglar. Det var engasjement blant deltakarane, særleg i pausar og om kvelden, ettersom det i liten grad er lagt opp til debatt på dagtid.
Ein hadde sett strek ved 70 deltakarar på fagdagane i Bykle, det var ventelister, fleire hadde ynskt å vera med. Eit luksusproblem ville vel mange kalla dette, interessa for temadagane var med andre ord upåklageleg. Endre Lægreid, leiar for Villreinrådet frå og med 2019, stod for innleiinga av fagdagane. Han minna om Villreinrådets oppgåver: Arrangere årlege fagdagar og gje ut årboka Villreinen. “Fagdagane til Villreinrådet skal vera fagleg påfyll for folk med interesse for villreinen,” sa Lægreid. Han var òg såvidt innom skrantesjukeproblematikken, og at den nye situasjonen som har oppstått naturleg nok ville bli omtala i løpet av dei to dagane, sjølv om dette opphavleg ikkje stod på planen.
Via skjerm
I sekretariatet for fagdagane sat Christian Hillmann og redaktør av Villreinen Fred Ivar Aasand. Dei hadde ei spesiell utfordring i år med det tekniske, i og med at i underkant av halvparten av foredraghaldarane deltok via storskjerm, altså digitalt. Med få unntak fungerte dette bra, folk begynnar etter kvart å bli vane med dette no. Samtidig er det sjølvsagt ok å få møte folk ansikt til ansikt, slik at ein eventuelt seinare lettare kan ta kontakt direkte.
Ordførar i ein hyttekommune
Ordførar i Bykle Jon Rolf Næss fekk æren av å vera “vertskap” på vegne av kommunen. Han kom sjølvsagt inn på ei svært aktuell problemstilling for Bykle i samband med pågåande prosessar: Korleis balansere hytteutbygging og omsynet til villreinen? Ja, takk begge delar, svara Næss på ekte politikarvis og kunne fortelja at Bykle har ca. 2800 hytter. Han visste godt at forsamlinga han hadde framfor seg var villreinvener, og gav då òg uttrykk for at omsynet til villreinens behov for areal så absolutt blir teke med i kommunens vurderingar og planprosessar. Samtidig la han ikkje skjul på at potensialet for å skape arbeid og trygge arbeidsplassar i Bykle nettopp ligg i hyttebransjen. Argumenta hans var at Bykle ikkje ligg i pendlaravstand til alternative arbeidsplassar, og det faktum at hyttefolka legg att pengar. Han viste difor til fortetting av hytter og kanalisering av trafikk som farbare vegar for at ein skulle kunne finne løysingar på utfordringane ein har. Å auke kunnskapen og informasjonen om reinen meinte han var ein viktig og farbar veg. Her viste han til verdiskapingsprogrammet “Villreinfjellet som verdiskapar” som er med på å “skape respekt for villreinens levesett”, slik han uttrykte det.
Klima- og miljødepartementet (KLD)
KLD var representert på skjerm ved statssekretær Maren Hersleth Olsen. Ho snakka blant anna om villrein og utfordringane med skrantesjuke, og om at villreinen er ein nøkkelart i det fjelløkologiske systemet. Villreinen er ein norsk ansvarsart, og ved å ta vare på reinen tek me òg vare på andre artar, sa statssekretæren. Om skrantesjuke sa ho at me ikkje må forhaste oss, og at viktige avgjerder må byggjast på faglege råd i nært samarbeid med lokal forvaltning. Ho sa òg at arbeidet med reetablering i Nordfjella skal takast opp att ”når tida er inne.” Norsk villreinsenters (NVS) rolle var ho òg innom, ho meinte at NVS har klart å fylle rolla som tilretteleggjar av kunnskap og som bindeled mellom ulike instansar i villreinverda. Konkret trekte ho fram verdiskapingsprosjektene og arbeidet med regionale planar, ho nemnde òg naturrestaureringsprosjektet på Hjerkinn der NVS Nord har hatt ei rolle.
Hersleth Olsen var òg innom den pågåande revisjonen av konsesjonsvilkåra knytt opp til vasskraft. Både med omsyn til dette og den komande kvaltetsnormen for villrein, la ho vekt på ein må ta tak i den hittil manglande heilskapstanken – bit for bit politikken – som har vore dominerande. Med tanke på løyvingar til villreinformål og auken som har kome midlertidig, vil KLD gjera dette til ei varig ordning, noko til dømes villreinnemndene kan glede seg over, sa Hersleth Olsen.
Det norske hytteberget
Og apropos heilskapleg tankegang omkring villrein og areal, så var dette òg eit sentralt tema for Torgeir W. Skancke, tidlegare redaktør og journalist i bladet Jakt og Fiske, også han på skjerm. Han viste til ein fokus dei har hatt i bladet om nettopp den manglande heilskaplege planen i utbygginga av hytter her i landet. 6000 nye hytter blir bygt kvart år og 90 000 tomter ligg klare for vidare utbygging. Og tempoet i hytteutbygginga har aldri vore så stort, sa Skancke. Oppsplittinga av villreinområda relaterte han blant anna til denne manglen på ein samla oversikt over konsekvensane av det stadig veksande ”hytteberget” som han kallar det. Kokrete døme han viste fram var frå Rondane og frå Setesdal. Han etterlyste meir fokus på naturvern/tap av areal i høve til dagens miljødebatt der 97 % handlar om klima og berre 3 % handlar om naturvern, i fylgje Skancke.
OneImpact – ny reiskap for arealforvaltning
På skjerm var òg forskar hjå Norsk institutt for naturforskning (NINA) Manuela Panzacchi. Hennar innlegg kom òg høveleg inn med tanke på ”hytteberget” og fokus på tap av areal og manglande heilskapleg tankegang. OneImpact er definert slik, henta frå NINA’s eigne nettsider: ”Sammen med internasjonale eksperter på datavitenskap, matematikk, supercomputere og økologi, har teamet (ved NINA) utviklet analyseverktøyet OneImpact. Det beregner de samlede effektene som både menneskelige og naturlige påvirkningsfaktorer har for enkeltarter innen et område. I tillegg til å beregne dagens situasjon og belastningsgrad, kan OneImpact også brukes til å finne ut hvordan planlagte utbygginger eller miljøtiltak vil påvirke naturen”.
Panzacchi kallar summen av ulike typar inngrep sett i samanheng for ”elefanten i romet”, eller sagt med hennar eigne ord: ”Infrastrukturtiltak som hver for seg kan ha begrenset effekt vil til sammen kunne føre til store negative effekter.” Ei overordna fagformulering ho brukar om tiltak knytt til pågåande revisjon av vasskraftkonsesjonar er denne: ”Innovasjoner i bærekraftig arealplanlegging for å balansere hensynet til reinen og fornybar energiproduksjon”. Konkret viste ho oss resultat av GPS-baserte undersøkingar av villrein i Setesdal Ryfylke, rundt Blåsjømagasinet. Ho stilte spørsmåla: ”Kva er att for reinsdyra? Og korleis kan dyra krysse for å utnytte større beiteområde, område som før kraftutbygginga var i bruk av reinen?” Forskinga basert på GPS-data gjev tydlege svar på kva som skaper barrierer for reinen, til ulike årstider. For moro skuld viste ho oss eit tankeeksperiment om korleis stoda hadde vore dersom Blåsjømagasinet ikkje hadde funnest, og all infrastruktur hadde vore fjerna. Elles var ho òg innom liknande problemstillingar knytt til Snøhetta, Nordfjella og Rondane.
Svein Ekre – Setesdal Austhei Villreinlag
Svein Ekre snakka om reinen på Setesdal Austhei. Foto: Kjell Bitustøyl
Som seg hør og bør slapp det lokale Setesdal Austhei Villreinlag (SAVL) til med ein presentasjon av villreinen i dette området. Leiar Svein Ekre gjekk gjennom villreinhistoria til laget. SAVL har vore aktive sidan 1990 og blant anna stått for kjevemålingar og vekter i periodar. Dei har òg hatt kalveteljingar og strukturteljingar i samarbeid med Statens naturoppsyn (SNO). Ekre sa at ein no står framfor utfordringar, blant anna med fokusområde Bjørnevatn, der migrasjonstrekket mellom kalvingsområdet i sør og vinterbeita i nord går gjennom. Ein annan trekkkorridor med akse aust-vest er over Øvre Langeidvatn og ved Lundane-Viermyr. I alle desse områda har det vore stort press på trekkorridorane frå hytteutbygging og næringsinteresser.
Jørn T. Haug om Setesdal Vesthei, Ryfylke- og Frafjordheiane (SVR)
Verneområdeforvaltar Jørn T. Haug tok for seg Setesdal Ryfylke, han var òg innom adaptiv løypeforvaltning i Bykle. Foto: Kjell Bitustøyl
Vernområdeforvaltar for SVR Jørn T. Haug tok utgangspunkt i reinen på vestsida av Setesdal og sa at ein i praksis har to villreinstammer i vest på grunn av ”flaskehalsen” i Steinbuskaret. Konkret tok han mest for seg vegen til Store-Urar som har blitt ein barriere for villreinen. Difor diskuterer ein no lokalt å innføre ferdselsrestriksjonar på denne vegen. Målet med stenging er at reinen både på sørsida og nordsida ikkje skal bli forstyrra av biltrafikk. Dette er i tråd med kva grunneigarane har ynskt, men kommunen har så langt ikkje gjort noko vedtak. Bakgrunnen er nok at vegen i si tid blei sett på som eit gode for dei lokale som har blitt ramma av kraftutbygginga. Men planen no er altså er å prøvestenge i fem år. Men lokale folk vil framleis ha tilgang.
Jørn T. Haug var òg innom prosjektet med adaptiv løypeforvaltning, eit omgrep som har sitt opphav i nettopp Bykle og ferdsel vinterstid knytt til hytteområda. GPS-merkeprosjekta har gjort det mogleg å prøve ut løypetrasear for å unngå konfliktar med reinens vandringsvegar, blant anna mot kalvingsplassar i sør. Også her er det snakk om ei prøveordning med årlege evalueringar.
Ei utflukt til Hovden og Fjellreinskulens nye trecontainer stod på agendaen ettermiddagen. Ragnhild Bjåen stod for omvisning og orientering. Dette vil me koma tilbake til i ein eigen artikkel.
Utflukta dette året gjekk til Hovden og den nye trecontaineren som Fjellreinskulen har fått sett opp i sentrum, her representert ved Ragnhild Bjåen, dei andre er f.v. Lars Nesse, Asle Øydvin og leiar for Villreinrådet Endre Lægreid. Foto: Kjell Bitustøyl
Miljødirektoratet – Erik Lund
Erik Lund frå tok for seg nytt frå Miljødirektoratet. Han var innom fleire tema, blant anna modernisering av viltloven. Han var òg innom VKM, vitenskapskomiteen som i desse dagar arbeider med skrantesjukeproblematikken. Den nye situasjonen som har oppstått vil blant anna vil føre eit større behov for GPS-merking av rein, sa Lund. Å hindre utveksling mellom villreinområde der ein tidlegare arbeidde for det motsette, var eit konkret tiltak han var innom, t.d. E 134 over Haukelifjell.
Lund tok òg for seg digitalisering av villreinforvaltninga som handlar om at meir og meir av jegerens kvardag skal kunne ordnast via appar på telefonen, ei døme på ein slik app er Miljødirektoratets “Sett og skutt”.
Kvalitetsnorm for villrein
Vemund Jaren frå Miljødirektoratet orienterte om det pågåande arbeidet med ei ”Kvalitetsnorm for villrein”. Kort oppsummert handlar dette om at ein skal gå grundig i gjennom alle dei 24 villreinområda i landet og gje dei ”karakteren” grøn, gul eller raud, alt etter korleis dei kjem ut i ei slik grundig kvalitetsvurdering. Planen er at at ein i løpet av 2021 skal leggje fram rapportane for dei 10 nasjonale villreinområda medan dei andre må vente til 2023. Jaren understreka at det i slike vurderingar blant anna skal leggjast til grunn både data frå GPS-sendarane og erfaringbasert lokal kunnskap.
Vemund Jaren frå Miljødirektoratet orienterte om kvalitetsnormen for villrein. Foto: Kjell Bitustøyl
Jaren var òg innom Verdiskapingsprogrammet “Villreinfjellet som verdiskaper”, der ein no har i alt 17 prosjekt i gang. Viktig for alle desse prosjekta er at dei skal inkludere ei miljømessig verdiskaping, t.d. tiltak som kan betre levekåra for villreinen. Jaren slo fast at prosjektet har kome inn på statsbudsjettet med ei varig løyving, og at 3 mill. kr. er sett av for 2021. Søknadsfristen for komande år blir truleg 2. februar.
Landbruks og Matdepartementet (LMD)
Anders Sandnes, opphavleg frå Bygland, er direktør i LMD. Han hadde i oppgåve å melde om nytt frå LMD. Me fekk ei presisering på skilnaden, ansvarsdelinga, mellom KLD og LMD: LMD forvaltar haustbare artar, medan KLD tek seg av resten av viltet og naturen. Sandnes kunne stadfeste at det blir færre jegerar, færre som tek jaktprøve. Også han var innom revisjon av viltloven.
Bjørnar Ytrehus og Vegard Gundersen
Dei to siste innlegga, båe på skjerm, var nok dei som fanga møtelyden aller sterkast, i kraft av temaene som var oppe. Veterinær og forskar Bjørnar Ytrehus kom med siste nytt om skrantesjuke. Det var musestille i møtesalen under presentasjonen hans. Interessa var etter alt å døme òg stor då forskar Vegard Gundersen i NINA hadde sin statusrapport om villrein og ferdsel, eit prosjekt han har drive med i lengre tid. Det er ikkje få som ventar på dei endelege konklusjonane hans. Båe desse innlegga skal me koma tilbake til med eigne referat.
Avslutning
Avslutningsvis tok leiar Endre Lægreid i Villreinrådet og medlem i redaksjonsrådet for årboka Tor Punsvik ordet. Punsvik minna forsamlinga om at dei må ta med seg kunnskapen tilbake, til dømes til arbeidet i nemndene, for som han sa det: “Mykje av sakene de får til handsaming har med fotavtrykka våre å gjera, difor viktig å bruke aktivt til dømes den dokumentasjonen om ferdsel som Vegard Gundersen har kome med. Me veit at motkreftene ikkje manglar argument dei heller”.
Endre Lægreid takka alle bidragsytarane og meinte at alle no dreg heim att med ny og oppdatert kunnskap. Og engasjement som vil vera viktig for å gjera dei rette vala eller ”aksjonane” som han kalla det. At fagdagane òg fører folk saman på tvers av område la han òg vekt på. Å fylgje med på kva som skjer med skrantesjukeproblematikken framover såg han på som noko av det han var mest spent på, med klar adresse til Bjørnar Ytrehus og co.
Heilt på tampen var det spørsmål om ting ein kunne ha utelate eller gløymt. Jan Øvregård frå Røldal kom med eit hjartesukk, han etterlyste at tiltak blir sett ut i livet, han meinte at mykje av det same kjem opp att gong etter gong utan at noko skjer. Han viste til koronaperioden i vår då det så seie ikkje var folk i fjellet, og kva som skjedde med reinen då. Men noko meir debatt var det ikkje lagt opp til i denne omgang.
Morten Elgaaen er seniorrådgjevar i Statens naturoppsyn og har blant anna ansvar for oppsyn i Brattefjell-Vindeggen. Foto: Kjell Bitustøyl
Morten Elgaaen, seniorrådgjevar i Statens naturoppsyn (SNO) på Skinnarbu, har ansvar for oppsyn i Brattefjell-Vindeggen landskapsvernområde og Hardangervidda nasjonalpark. 14. oktober var siste jaktdagen etter den utvida jakta i Brattefjell-Vindeggen villreinområde. Her fylgjer ein reportasje frå ein dag med SNO-oppsynsmann Morten Elgaaen i felt.
I fleire år no har ein måtta ty til unntaksregelen frå ordinær jakttid for å kunne avvikle eit brukbart jaktuttak i Brattefjell-Vindeggen villreinområde. Problemet er og har vore at dyra står nedi skogen utanfor jaktområdet store delar av tida, eit problem som har forverra seg litt frå år til år. Det kan sjå ut som om dyra kjem seinare og seinare opp i det “lovlege” jaktområdet opp mot sjølve fjellpartiet. Dette fekk eg langt på veg stadfest då eg blei med Morten Elgaaen på oppsynstur siste jaktdagen i området. Samtidig fekk eg eit lite innblikk i korleis ein “vanleg dag på jobben” kan arte seg for ein jaktoppsynsmann.
Som å vera forballdommar
Å førebu seg til ein heil dag ute i fjellet i oktober krev sitt, ein kan møte ulike typar vêr og må vera kledd for nettopp skiftande vind og vêr. Snø og kulde kan fort koma på ein så seint på hausten. Men me var heldige denne dagen midt i oktober, sjølv om kvikksylvet hadde krabba under null på natta. Lite vind og sol over haustbrune vidder gjer det mindre kaldt å sitje i ro, for å sitje ro og vente på dyra, det lærte eg at ligg til oppsynets rolle, akkurat som til jegerens rolle. Å vandre rundt som oppsyn midt i jaktområdet kan fort føre til at ein kjem i vegen for dei som jaktar, noko som sjølvsagt ikkje er populært. Å vera jaktoppsyn blir litt det same som å vera dommar på ein fotballkamp; ein skal vera med der det skjer og fylgje godt med på kva som skjer, samtidig skal ein ikkje springe i vegen for dei som spelar.
Det er mange alternative vegar inn i Brattefjell-Vindeggen villreinområde. Morten valde å dra inn via Breivatn i Hjartdal kommune denne dagen, inn til bommen nær enden av vegen. Ikkje heilt tilfeldig at han valde dette området, her er du nær grenseområda der dyra plar å vandre ned i skogane, og der dei ofte kjem opp frå når dei trekkjer til fjells. Difor var det òg ein god del jegerar samla i dette området denne siste jaktdagen, håpefulle var dei med eitt eller fleire jaktkort i lomma, eit siste håp om å felle eit dyr dette året.
Jaktradioen
Me fylgjer ein traktorveg eit stykke, men etter å ha passert stølen Skardstul tek me opp lia for å koma opp på eit godt utkikkspunkt Morten har peika seg ut, Skardstulnuten. Dette var ein utkikksplass der ein ser store delar av jaktområdet på søraustsida av dei meste markerte nutane Brattefjell, Robekknuten og Vindeggen. Frå me steig ut av bilen var det på med jaktradioen, der tikkar inn med samtaler på kanal 4, der alle jegarene i dette området er på. Slik kan både jeger og oppsyn på eit tidleg stadium orientere seg om kva som skjer i heile villreinområdet, kvar det er dyr, om nokon får skyte og om det er moglegheiter for at dyra på utsida nærmar seg området der det er lovleg å jakte på dei. For ein som ikkje er jeger sjølv, er dette interessant å fylgje med på av fleire grunnar. Det fyrste som slår meg er ei mengd med stadnamn som krev at ein nesten er lokalkjent eller at ein har eit godt kart. Kvar er Storsteindalen til dømes? Eit godt kart er viktig, men ikkje alle lokale namn står der. Og sjølv om SNO-aren har vore her oppsyn her i mange år, må han stadig vekk ty til kartet for å finne stadane dei snakkar om på radioen.
Så oppdagar eg raskt at oppsynsmannen kjenner att folk på stemmene, ja, der er han på jakt, ja, og der er dei. Men han snakkar ikkje sjølv inn i radioen, ikkje som eg fekk med meg i alle fall. Han legg likevel ikkje skjul på han at er inne i området, folk er vane med at jaktoppsynet er med og dukkar opp i ulike delar av området, alt etter kvar det er mest aktuelt at det vil gå føre seg jakt.
Skogsområde sør for Brattefjell og Marigrønuten. Foto: Anders Mossing
Kontroll
Alt før me når toppen av Skardstulnuten har Morten funne ut at der sit ein jeger. Eg held meg litt i bakgrunnen mens oppsynsmannen gjeng fram til jegeren, presenterer seg og ber fram ærendet sitt, han spør òg om det er ok at journalisten får ta eit foto av situasjonen. Det er ok. Av tidlegare erfaring tek han kontrollen aller fyrst når han møter folk slik på post, betre enn å fyrst ha litt kaffikos og godprat, og så stramme seg opp for å kontrollere jaktkortet. Men alt er på stell. Jegeren, som heiter Stein Olav Lie og er frå Oslo, er debutant som jeger i dette villreinområdet, men han har vore på villreinjakt fleire andre stadar, fortel han. Han har vore oppe her i området fleire turar i haust, har lege i telt og opplevd både kulde og snø og vind, men ikkje fått dyr. Men han gjev ikkje opp og sit på post med kikkert, kart og jaktradio og ventar på den store augneblinken, at det skal koma eit dyr på skothald. God oversikt over det som heiter Flottin fuglefredingsområde og store område i kring, kombinert med jaktradioen, gjer at om det skulle det dukka opp noko i nærleiken, er han klar. Ein fora jervenduk gjer nytten som vern mot haustkulda, som trass i sol kan merkast når du må halde deg slik i ro.
Morten kontrollerar ein jeger, som hadde alle papirer i orden. Foto: Kjell Bitustøyl
Me plasserer oss litt ned for toppen, men med stor og vid utsikt. Ingen dyr å sjå. Det gjeld å skanne området, som Morten kallar det. Han er ikkje på kikk etter dyr på same måten som jegerane, han har vore opp her for ein del dagar sidan og sett ein bukk som er halt, den skulle han gjerne funne att, med tanke på at han kanskje måtte avlivast. Oppsynsmannen ber med seg børse til slike formål.
Stille, stille
Timane gjeng og det tikkar inn beskjedar om dyr som fell, men det er langt vekk, på andre sida mot Skinnarbu og Tinn kommune. Me får etterkvart ein viss oversikt over kvar folk sit på post. Morten visar meg på kartet kvar der plar sitje folk på ein slik dag, særleg no som store delar av flokken er på utsida av jaktområdet. På nutane mot aust skimtar me då òg inniblant jegerar mot horisonten. Og om det skulle koma dyr og krysse grenasa, ville det bli fort kjent. Men det er stille, stille.
Ettersom sola dalar er det nok ein og annan som melder at dei dreg på heimveg, dei har mista trua på at der kjem dyr. Kanskje er dyra for langt vekk for at det er sannsynleg at dei kjem i nærleiken innafor tida som er att av denne jaktdagen. Likevel, dei som ventar, får kanskje ein moglegheit, det blir i alle fall meldt om ein flokk på 100 dyr som er på veg oppover på vestsida av Skjesvatn, flokken delar seg i to får me greie på og då kikrar me intenst for om mogleg å sjå noko, men nei, ingenting. Men nokon skyt og det fell eitt eller fleire dyr. “Vår” mann vil halde ut dagen, og sit like støtt då me vandrar nedover att. Litt etterpå får me vita at der har kome opp ein flokk, men han fekk ikkje skyte.
Eg spør Morten kva han gjer om det blir felt eit dyr i nærleiken. Då ville han ha gjenge retning jaktstaden etter fyrst å ha orientert seg om det var ein god og akseptabel jaktsituasjon. Så ville han ha gjort sin rutinemessige kontroll. Det er òg viktig å ta med at SNO ikkje berre ser etter at jakt går føre seg etter gjeldane lovar og reglar, dei skal òg informere om eitt og hitt og vera til nytte for jegerane. Slik kan det bli bygt gode bruer mellom den som jaktar og oppsynet. Dette handlar sjølvsagt om å etablere tillit, då gjeld det for oppsynet å vera kloke, men sjølvsagt heilt klare på om noko uakseptabelt har gått føre seg.
GPS-dyra
Jaktradioen står på heile tida, og det stilnar av etterkvart, i takt med ei dalande sol. Så er det nesten som om reinsdyra òg har ein slags innebygd jaktradio, for ryktet vil ha det til at ein del dyr er på veg opp i det siste jaktdagen tek slutt. Ser ein på vandringane til den eine simla med GPS-klave, blir dette langt på veg stadfest. Om ein tek eit søk som omfattar heile jakta frå 20. august, for simle 257, ser ein at denne har vore nede i skogomrada i Hjartdal lenge, og berre så vidt har vore innanfor grensa til jaktområdet rundt 11. 12. og 13. september, men frå der utanfor heilt til den 13.-14. oktober. Det er interessant å sjå langt kor ho har flytt seg, truleg saman med ein del andre dyr, i dagen og dagane etter jaktslutt. Rett opp i høgaste Vindeggen gjeng turen, eit langt strekk, som om ho veit at no er det trygt, børsene er lagt ned og faren er over.
GPS-simle 257 sine posisjonar frå 19. september til 15. oktober. Skjermdump frå dyreposisjoner.no.
Ei av GPS-klavane slutta å virke og måtte fjernavløysast. Foto: Morten Elgaaen
Den andre simla har ein liknande ferdselsmønster, men ho var ein tur heilt oppe i Vindeggen tidlegare i jakta, men drog ned att. Så kom ho opp att litt før den andre, ca. 10. oktober og på veg ned att siste jaktdagen, då skjedde det fatale at ho blei skoten med klaven på. Svært uheldig for dei som etter mykje om og men har fått til dette merkeprosjektet, og sjølvsagt ulykkeleg for alle partar, forvaltinga ikkje minst. Men det er slikt som kan skje når uhellet er ute. Av fire opphavelege simler som blei merkte vinteren 2019, er det no berr éi att, ein av klavane slutta å virke og måtte fjernavløysast vinteren 2020, og éi blei felt under jakta 2019.
Held seg i skogen
For ein som ikkje er jeger sjølv var dette ein uvanleg lærerik og opplevingsrik dag, trass i at me ikkje såg dyr. Særleg har eg fått større forståing for problematikken omkring dyra som held seg i skogen under jakta, no når eg ved sjølvsyn har vore der og sett området og møtt jegeren som sat og venta forgjeves. For stamma i Brattefjell-Vindeggen er dette eit stort tankekors, avskytinga har gått litt ned år for år, og faren for at stamma kan bli for stor er absolutt til stades. Og no må forskarar og lokale forvaltarar setje sin lit til at den eine simla med klave kan bidra med harde fakta om det som ofte er det store diskusjonstemaet: Kvar er dyra året gjennom? Korleis brukar dei området, og kva har jakt og andre aktivitetar å seie for vandringsrutene og utnytting av beitet?
I tillegg skal fellingsresultat og villreinkort sendes villreinnemnda når jakta er avsluttet (senest innen 14 dager etter avsluttet jakt (Hjorteviltforskriftens §32). Om du ikke allerede har gjort det bør du gjøre det snarest.
Årets fagdager i regi av Villreinrådet går av stabelen den 21. og 22. oktober i Bykle. Fagdagene måtte, som de fleste kjenner til, flyttes fra juni til oktober på grunn av koronasituasjoen. Det er derfor særdeles gledelig at fagdagene er mer enn fulltegnet, og ventelista lang. Villreinrådet vil derfor streame arrangementet slik at alle som ikke kom med, og alle andre som er interessert i villrein og villreinforvaltning, kan følge arrangementet fra “hvor som helst” og på “hvilken som helst enhet”. Streamen blir sendt på Facebooksiden til Villreinen og det vil ikke kreves noen innlogging eller “kode”. Vi gjør også opptak av streamen slik at de som ikke har anledning til å se det direkte, kan få det med seg i ettertid. Opptaket legges også på Facebooksiden til Villreinen.
Årets fagdager vil blant annet fokusere på den store utfordringen knyttet til hyttebygging i villreinområder. Vi får flere eksempler og foredrag knyttet til den problematikken. Vi får også informasjon om de lokale villreinområdene Setesdal-Ryfylke og Setesdal-Austhei, om lokal «adaptiv» løypeforvaltning og om verdiskapingsprosjektet Fjellreinskolen.
Den planlagte befaringen til området Store Urar utgår pga utfordringer med busstransport og covid-19, men vi får i stedet et spennende besøk og omvisning på Fjellreinskulen på Hovden. Før middag så blir det noen smakebiter fra Setesdalskulturen og visstnok med både stev og dans.
Det er mye nytt som skjer innenfor villreinforvaltning nå – og spesielt med tanke på kvalitetsnormen som akkurat er vedtatt av regjeringen. Politisk ledelse i Klima – og Miljødepartementet vil være tilstede og holde innlegg, og Miljødirektoratet, samt Landbruk – og Matdepartementet vil orientere om alt det nye som er på gang. Vi får også en oppdatering på det som skjer og har skjedd innenfor vilthelse.
Kvalitetsnormen for villrein ble vedtatt i sommer etter flere års arbeid. Norsk villreinsenter og Norsk institutt for naturforsking skal bidra til datainnsamling på flere områder. Det er et omfattende arbeid som ligger foran oss, og vi gleder oss til å ta fatt på jobben sammen med lokale ressurser i hvert enkelt villreinområde.
Foto: Lars Frøystein
Kvalitetsnormen for villrein skal beskrive tilstanden til villreinen i hvert av våre 24 villreinområder, hvilke faktorer som påvirker villreinen negativt og hva vi kan gjøre for å bedre leveforholdene for villreinen. Selve kvalitetsnormen finnes på Lovdata, her er også vedleggene som beskriver klassifiseringssystemet, og mer spesifikt klassifisering etter de tre delnormene:
1) Bestandsforhold 2) Lavbeiter 3) Leveområde og menneskelig påvirkning
Etter datainnsamling og påfølgende klassifisering og helhetsvurdering får hvert område kategorien god, middels eller dårlig tilstand. I første omgang gjelder det nå å legge til rette for gode rutiner for datainnsamling og -lagring. Klassifisering av de nasjonale villreinområdene skal skje på senhøsten 2021, mens de andre villreinområdene skal klassifiseres i 2023. Datainnsamlingen begynner imidlertid fortløpende for alle 24 områdene. Påvirkningsanalyser og eventuelle tiltak kommer i senere runder.
Norsk villreinsenter (NVS) og Norsk institutt for naturforskning (NINA) har fått ansvar for kursing og datainnsamling. 25. september sendte vi ut et informasjonsskriv til ledere og sekretærer i villreinutvalg/-lag og villreinnemnder, samt til de fylkesmenn som er ansvarlig for villreinområder. Her følger en foreløpig orientering og plan for det videre arbeidet med kvalitetsnormen, basert på informasjonen i det utsendte brevet.
Under strukturtelling om høsten vil man bl.a. avdekke andel bukk per simle. Foto: Anders Mossing
Delnorm 1, bestandsforhold
Delnorm 1, bestandsforhold, består av fem måleparametre:
a) Kjønns- og alderskorrigert slaktevekt for kalv (veging av skutte dyr i jakta) b) Antall kalver per 100 simler og ungdyr (kalvetelling sommerstid) c) Andel bukk per simle etter jakt (strukturtelling om høsten) d) Genetisk variasjon e) Helsestatus – forekomst av alvorlig meldepliktig sykdom
I delnorm 1 er NVS og NINA direkte involvert i arbeidet med de tre førstnevnte parameterne.
Slaktevektene (a) blir registrert av jegerne selv, men det er dessverre alt for få jegere som foreløpig rapporterer inn slaktevektene. Her blir det viktig med motivasjonsarbeid for å få alle til å veie og registrere.
Foreløpig framdriftsplan for kursing/oppfrisking i kalvetelling og strukturtelling. Tabell: Norsk villreinsenter
I områdene som inngår i overvåkingsprogrammet for hjortevilt (Setesdal Ryfylke, Hardangervidda, Forollhogna, Knutshø, Snøhetta og Rondane) blir det rutinemessig gjennomført kalvetelling (b) og strukturtelling (c). Tilsvarende data er også samlet inn i flere andre områder. I andre villreinområder er disse dataene imidlertid mer fragmentert/manglende og det er nødvendig å gå gjennom eksisterende data, samt etablere rutiner for innsamling i samarbeid med villreinutvalg/lokalt mannskap. Vi ønsker å informere om kvalitetsnormen og arbeidet som skal gjøres, samt sikre at tellinger blir utført så likt som mulig i alle områder. NINA og NVS vil derfor invitere alle villreinområdene til «telle-kurs» med fokus på kvalitetsnormen utover senhøsten og vinteren.
Genetisk variasjon (d) skal kartlegges ved analyse av hjerne- og lymfeprøvene som allerede samles inn av jegerne i forbindelse med kartleggingen av skrantesjuke i alle områder. Disse prøvene vil også gi svar på måleparameter e) helsestatus.
Vi ønsker innspill på aktuelle ressurspersoner i hvert område. Hvem bør inviteres til kurs med sikte på å gjennomføre kalvetellinger og strukturtellinger? NVS ved Anders Mossing og Ingrid Sønsterud Myren vil ta kontakt med hvert område utover høsten.
Illustrasjonsbilde. Foto: Randi Hausken, Flickr.
Delnorm 2, lavbeiter
Klassifiseringen av lavbeiter vil bli gjennomført ved en kombinasjon av satellittovervåking og feltbaserte undersøkelser i noen villreinområder med ulik forekomst av beitelav. NINA har ansvaret for dette arbeidet. I 2020 er det satt i gang feltarbeid med innsamling av bakkedata, og det vil bli arbeidet videre med metodikken for analyse av fjernmålingsdata. Det legges opp til at estimering av lavbiomassen i samtlige villreinområder kan gjøres høsten 2021. Det er ikke behov for spesiell lokal medvirkning i dette arbeidet.
Foreløpig framdriftsplan for delnorm 3. Tabell: Norsk villreinsenter
Delnorm 3, leveområde og menneskelig påvirkning
NVS har hovedansvaret for datainnsamlingen til delnorm 3. Vi er avhengige av å få til et godt samarbeid med lokale ressurspersoner også i dette arbeidet.
Fram mot høsten 2021 vil kvalitetssikring mtp. avgrensing av funksjonsområder (sommerbeite, vinterbeite og kalvingsland) og fokusområder i de nasjonale villreinområdene bli prioritert. Vi tar kontakt utover senhøsten for å etablere arbeidsgrupper for hvert område med tanke på dette arbeidet. Vi kommer til å jobbe med de andre villreinområdene fra senhøsten 2021 og fram mot klassifiseringen av disse i 2023.
Kontaktpersoner
Faglig ansvar og hovedkoordinator: Olav Strand (Ansatt 50/50 i NINA og Norsk villreinsenter), olav.strand@nina.no, tlf. 948 25 002
Koordinator for de «nordlige» villreinområdene Forollhogna, Knutshø, Snøhetta, Rondane, Sølnkletten, Tolga Østfjell, Reinheimen-Breheimen, Svartebotnen, Førdefjella, Sunnfjord, Lærdal – Årdal og Vest – Jotunheimen: Ingrid Sønsterud Myren, Norsk villreinsenter Nord, Hjerkinn, ingrid.myren@villrein.no, tlf. 993 82 736
Koordinator for de «sørlige» villreinområdene Fjellheimen, Raudafjell, Nordfjella, Oksenhalvøya, Hardangervidda, Norefjell – Reinsjøfjell, Blefjell, Brattefjell – Vindeggen, Våmur – Roan, Skaulen Etnefjell, Setesdal Austhei og Setesdal Ryfylke: Anders Mossing, Norsk villreinsenter Sør, Skinnarbu, anders.mossing@villrein.no, tlf. 958 96 361
Informasjon
Utover høsten ønsker vi å samle relevant informasjon om kvalitetsnormen på en egen side her på villrein.no. I mellomtida har vi samla noen aktuelle linker som til sammen gir grundig informasjon om kvalitetsnormen:
I NINA rapport 1400 “Miljøkvalitetsnorm for villrein. Forslag fra en ekspertgruppe” er en uanhengig ekseprtgruppes forslag til kvalitetsnorm for villrein. Kvalitetsnormen, ble med noen unntak, vedtatt som foreslått. Rapportens kapittel 2 og 3 er uansett et godt oppslagsverk der dagens kunnskapsgrunnlag på flere områder er oppsummert.
I Kongelig resolusjon om kvalitetsnorm for villrein legger Klima- og Miljødepartementet fram sitt forslag til kvalitetsnorm. Forslga til kvalitetsnorm har vært ute på høring, og her er mange relevante høringsinnspill gjort rede for og drøftet.
Forskriften på Lovdata gir god informasjon om selve kvalitetsnormen. Der er også vedleggene som beskriver delnormene og hensikten med disse.
Brevet «Iverksetting og oppfølging av kvalitetsnormen for villrein» ble utsendt av Miljødirektoratet 4. september 2020. Her gis aktuelle institusjoner og forvaltningsorganer en orientering om hvordan sentrale innspill i høringen er ivaretatt, ansvarsdeling og om iverksetting og oppfølging av kvalitetsnormen.
Norsk villreinsenter Sør på Skinnarbu søker nå etter fagkonsulent i 50 % stilling. En av hovedoppgavene vil bli arbeid med den nylig fastsatte kvalitetsnormen. Er det deg vi leter etter?
Norsk villreinsenter Sør på Skinnarbu. Foto: Anders Mossing
Stiftelsen Norsk villreinsenter har en nøkkelrolle i arbeidet med å sikre villreinbestandene og villreinfjellene i Norge. Villreinen er en viktig del av vår natur- og kulturarv, og Norge har et særskilt internasjonalt ansvar for å sikre framtiden for den europeiske tundrareinen. Stiftelsen Norsk villreinsenter har i dag kontorer på Hjerkinn og på Skinnarbu. Den ledige stillingen vil få kontorsted Skinnarbu.
Vi søker etter en person med fjell- og villreinerfaring som kan bidra i virksomheten. Den som tilsettes vil få som hovedoppgave å arbeide med den nylig fastsatte kvalitetsnormen for villrein, men vil også bli delaktig i andre arbeidsoppgaver ved senteret.
Skriftlig søknad sendes peter.koller@villrein.no innen 31. oktober 2020. Spørsmål om stillingen kan rettes til daglig leder Peter C. A. Köller tlf. 953 00 640.
Jegerne på Hardangervidda kan nå felle en kalv i tillegg til valgfritt dyr per kontrollkort. Illustrasjonsfoto: Anders Mossing
Miljødirektoratet gir nå dispensasjon fra hjorteviltforskriften, slik at alle villreinjegere på Hardangervidda kan felle en kalv i tillegg til ett valgfritt dyr per kontrollkort ut jakta 2020.
Villreinnemnda for Hardangerviddaområdet oppfordret nylig Miljødirektoratet om å tillate fri jakt på kalv, og Miljødirektoratet har fulgt opp med en dispensasjon, slik at jegerne kan felle en kalv per kontrollkort. Bakgrunn er funnet av skrantesyke på Hardangervidda og målsettingen om å få inn flere prøver. Miljødirektoratet har allerede dispensert fra hjorteviltforskriften slik at det ut jakta 2020 kan felles valgfritt dyr på alle kontrollkort.
Villreinutvalget og villreinnemnda har vært tydelige på at det vil felles få bukker sent i jakta grunnet brunstsmak på kjøttet. Det vil derfor være mer attraktivt å felle f.eks. simler nå som alle kontrollkort er endret til valgfritt dyr. Hensikten med dispensasjonen er at jeger skal kunne felle en morløs kalv dersom han/hun påtreffer et slikt dyr under jakt.
Felte kalver “uten eget kontrollkort” skal rapporteres som normalt i Hjorteviltregisteret eller via Sett og skutt. Det skal også rapporteres som normalt på fellingsrapporten slik at fellingsstatistikken blir korrekt.
Villreinnemnda har vedtatt utvidelse av årets reinsjakt på Hardangervidda. Illustrasjonsfoto: Anders Mossing
Villreinnemnda utvider årets jakt til 14. oktober på arealer sør for Rv 7. Dette kommer som følge av funn av skrantesjuke på Hardangervidda og anbefalinger fra Miljødirektoratet.
Villreinnemnda for Hardangerviddaområdet gjennomførte et Skypemøte 22. september for å behandle en sak om utvidelse av jakttiden etter anbefaling fra Miljødirektoratet. Nemnda har myndighet til å utvide jakttiden med inntil 14 dager i oktober når det foreligger særlige bestandsmessige behov, gjennom å fastsette slik forskrift (jfr. § 3 i forskrift om jakt- og fangsttider).
Det er viktig å påpeke at det er grunneier/rettighetshaver som bestemmer jakttid innenfor jakttidsrammen på sitt vald/jaktfelt. Den enkelte jegere må sjekke om utvidelsen gjelder i sitt jaktområde.
Minner samtidig om rapportering av fellingsresultat og retur av kontrollkort. Valdansvarlig skal rapportere fellingsresultatet innen 14 dager etter endt jakt (jfr. § 32 i forskrift om forvaltning av hjortevilt).
Etter hvert som jakta er ferdig kan skjema fylles ut og returneres sammen med alle kontrollkort (både brukte og ubrukte) til: Villreinnemnda for Hardangerviddaområdet, Møsvannsvegen 1149, 3660 Rjukan
