diverse

Årboka “Villreinen” har vært utgitt årlig siden førsteutgaven i 1986. Neste års utgave vil være i handelen fra månedsskiftet mai/juni. Opplaget er på 6000 eksemplarer – og ansvarlig utgiver er Villreinrådet i Norge. Blir du blant bidragsyterne? Vi håper det!

Innholdsmessig er det alltid stor variasjon og bredde i det som kommer på trykk i “Villreinen”. Mange bidragsytere, med ulik bakgrunn, bidrar på sin måte – og har alltid gjort det siden førsteutgaven for 31 år siden. Fellesnevneren er interessen for norsk fjellnatur – og ikke minst – dragningen mot grådyra. Se den store variasjonen tekstmessig og bildemessig. De 30 første årgangene av “Villreinen” er nå digitalisert og gjort nedlastbare som pdf-filer via nettportalen som du nå er inne på. Vær oppmerksom på at “Villreinen 2016” først legges ut når “Villreinen 2017” er i handelen; med andre ord ett år etter utgivelse. Hvorfor ikke sjekke? Gå inn her: http://vr.villrein.no/arkiv/

Ta kontakt nå!

Redaksjonen håper at du blir blant bidragsyterne i “Villreinen 2017”! Det er bare å ta kontakt med undertegnede. Send en epost til redaktør Arne Nyaas, så blir vi raskt enige om hvordan dette skal gjøres. Som belønnning for artikkelen og bildene blir du blant de første som får tilsendt neste års utgave av årboka, rett etter utgivelse.

Dette er tidsplanen for “Villreinen 2017” (pdf)

villrein.no – Arne Nyaas

13 dyr ble felt under årets villreinjakt i Sogn og Fjordane, 10 dyr i Førdefjella og 3 dyr i Sunnfjord. I Lærdal-Årdal, Svartebotn og Vest-Jotunheimen var det ikke jakt i høst.

Sir Wølneberg Bøthun, sekretær i Villreinnemnda for Sogn og Fjordane påpeker følgende i sin oppsummering etter årets jaktsesong:

“Kommentarar:
Det er ikkje jakta i Lærdal-Årdal. Tildelte løyve var med tanke på å kunne justere ei registrert sterk skeivfordeling mellom kjønn i attverande stamme, der stamma var vesentleg redusert gjennom haust/vinter. Observasjonar ila sommaren tilsa at dette likevel ikkje vart naudsynt, villreinutvalet valde difor å halde att løyva for å få maksimal tilvekst dette året.

Det er ikkje jakta i Vest-Jotunheimen. Tildelte løyve var med tanke på å kunne ta ut skrantande dyr som ikkje var så svekka/skadd at dei kunne fellast som human avliving av lidande dyr. Dette med tanke på undersøking for sjukdom/parasittbelastning då stamma har hatt sterk nedgong siste haust/vinter. Det er misstanke om at sjukdom kan være medverkande, då det siste året er gjort fleire funn av dyr som har dauda på uforklarleg måte. Det vart ikkje observert svekka eller skrantande dyr under jakta der felling var tilrådeleg, løyva er difor ikkje nytta.

Svartebotnen var ikkje tildelt løyver for 2016. Det var ynskje om å sleppe stamma opp då ein har hatt ein reduksjon, høgst truleg grunna migrasjon. Dyra er i god kondisjon. Kalveproduksjonen var god også i 2015, noko som er merknadsverdig samanlikna med andre villreinområde i fylket.

Fresvik, den 28.10.2017
Siri Wølneberg Bøthun, sekr. villreinnemnda”

Last ned rapporten fra villreinnemnda (pdf)

villrein.no – Arne Nyaas

Resultata frå årets villreinjakt i Norefjell-Reinsjøfjell villreinområde viser at av ein kvote på 350 dyr er 316 felt, med andre ord ein fellingsprosent på heile 90,3 %. Dette er godt over fjoråret som hadde ein fellingsprosent på 78,7 %. Også tidlegare år har fellingsprosenten einskilde år vore over 90%. Det erTone Besserud, leiar for Norefjell-Reinsjøfjell villreinutvalg, som kjem med desse tala.

villrein.no – Kjell Bitustøyl

Villreinutvalet for Nordfjella er alltid tidlig ute med ei komplett oppdatering etter villreinjakta, så også i år. Villreinutvalet sendte ut følgende pressemelding i dag:

“Villreinutvalet for Nordfjella sender her ut ei pressemelding etter jakta, saman med fellingsstatistikk og rapport frå oppsynsleiar. Nærare opplysningar kan gjevast av underteikna (mob. 47874374), eller av leiaren i utvalet, Sigmund Tveitehagen – mob. 99295152.

335 dyr felt under jakta
Fellingstalet etter jakta i Nordfjella villreinområde enda opp med 335 dyr, ein fellingsprosent på 37,2 av tildelt kvote på 900 dyr. Dette er noko lågare enn det som villreinutvalet hadde rekna med då kvoteforslaget vart vedteke. Best jakt i år hadde jegerane i Aurland, med 116 felte dyr, 48,9 % av tildelt kvote. For dei andre kommunane i villreinområdet vart resultatet slik:

Lærdal 76 dyr (38,2 %), Hemsedal11 dyr (29,7 %),  Ål 43 dyr (27,4 %), Hol 82 dyr (33,5 %) og Ulvik 7 dyr (16,3 %).

Jakta begynte med mykje dyr i nordaustlege område i Borgund-Hemsedal-Ål, før flokkane trekte vestover mot fjellområda i Lærdal og Aurland, der storflokken og var innom Iungsdalsterrenget i Hol. Spesielt for jakta i år, var at store deler av Ål var heilt utan rein mykje av tida, noko som var med og drog ned det samla fellingsresultatet.

Med det låge fellingstalet,  er det mykje som tyder på at vinterstamma i villreinområdet vil auka. Villreinutvalet si kalveteljing i juli i år synte eit kalvetal på omlag 700. Litt naturleg avgang i flokkane må ein rekna med, i tillegg til det som vert teke ut gjennom jakt.

Fellinga fordelte seg med 291 dyr nord for vegen Aurland – Hol, og 44 dyr sør for denne vegen. Det låge fellingstalet på sørsida var eit resultat av eit likelydande vedtak i villreinutvalet og i grunneigarlaga og fjellstyrai Hol og Aurland om å korta inn jakta på den sida til 12 dagar, slik at ein avslutta jakta i månadsskiftet august – september. Dette gav den effekten ein var ute etter – eit lågt jaktuttak, og vonleg vekst i den delen av stamma som nyttar området.

Samjaktavtalar viktig
Går ein nærare inn i statistikken, ser ein at mykje dyr vert felt gjennom aktiv bruk av samjaktavtalar. Over 20 % av fellinga er resultat av at fellingsløyve vert nytta i andre kommunar enn der korta er utskrivne. Ein endå større del av fellinga skjer gjennom samjakt overjaktfeltgrensene innan kvar einskild kommune.

Positiv vektutvikling
Særleg for kalv har slaktevektene betra seg i høve til året før. Både hann- og hokalv er eit par kilo tyngre i år, i gjennomsnitt. Dette tyder på at beitesesongen 2016 har vore god for villreinen. Ein liten vektauke finn ein og for vaksne dyr.

Jaktoppsynet
Villreinutvalet sitt engasjerte jaktoppsyn har hatt 65 oppsynsdagar, 740 timar. I tillegg kjem SNO med 6 dagar i villreinområdet. Oppsynet har utført172 kontrollar, og hadde i tillegg 376 møte med jeger der det vart gjeve informasjon.  Ingen episodar er politimelde i år, men det var 4 såkalla OPS-saker – tilfelle der det vart gjeve munnlege pålegg eller åtvaring. Registrerte tilfelle av skadeskyting har gått litt opp, frå 2,3 % av kvote i 2015 til 2,7 % i år.

CWD
Villreinutvalet takkar alle jegerane for solid oppslutning om innsamlinga av prøver for CWD-analyse. I praksis innebar dette transport og innlevering av hovud av felte dyr. I nokre tilfelle vart tunge hovud frakta på sekken i mange timar. Med eit fellingtal på 335 og per dags dato 334 analyserte prøver, fortel dette at oppslutninga frå jegerane har vore nær 100 %. To av dyra som vart felt under jakta i Nordfjella viste seg å vera positive for CWD, eller skrantesykje, som sjukdomen no heiter på norsk.

Helsing
Villreinutvalet for Nordfjella
v/Harald Skjerdal
 (sekretær)”

• Last ned fellingsresultatet (pdf)
• Last ned oppsynsrapporten (pdf)

villrein.no – Arne Nyaas

Ellen Hambro er direktør for Miljødirektoratet. I går signerte hun en tankevekkende kronikk i Bergens Tidende. I dag har hun lagt kronikken ut på sin bloggside.

“Villreinen er spesielt sårbar for klimaendringer, der den lever på stadig mindre områder i karrige fjell. Kan vi gjøre noe for å bedre villreinens kår?” spør Hambro som påpeker at det ikke finnes noen fasit på hvordan klimaendringene vil påvirke villreinen på kortere og lengre sikt, men at mye taler for at summen av effekter vil slå negativt ut. “Det betyr at vi må fortsette å jobbe hardt for kutt i klimagassutslippene, og å redusere noen av problemene for villreinen som det er mulig å gjøre noe med”, påpeker Hambro som avlutningsvis lover følgende:

“Vi i miljøforvaltningen kan bidra med å forbedre kunnskapsgrunnlaget gjennom fortsatt satsing på forskning og overvåking, og gjennom nødvendige tilpasninger i forvaltningen av bestanden. Så må kommuner og fylkeskommuner gjøre sin del av jobben med å sikre tilgangen til viktige beiteområder gjennom arealforvaltningen.”

Les hele artikkelen på Ellen Hambros bloggside.

villrein.no – Arne Nyaas

Jotunheimen Reinsdyrfestival blei avslutta laurdag 8. oktober, arrangør var prosjektet ”Reinens rike – Sjodalen”. I fylgje to sentrale personar i festivalen, Bjørn Ekrebakke – vertskap på Bessheim Fjellstue, og Pål Grev – leiar i Vågå Tamreinlag, blei festivalen ein suksess. Mykje folk deltok på det største arrangementet, ”Rock’n’rein” – ein stor mat- og musikkfest siste dagen ved Gjendesheim som blei avvikla i eit fabelaktig flott haustver.

Innafor villreinmiljøet har det over tid vore snakk om villrein og reiseliv. Dette har blant anna resultert i rapporten ”Europeiske villreinregioner – en strategi basert på villreinfjellet som ressurs for reiselivet”, etter eit initiativ frå Klima- og miljødepartementet. Rapporten kom i 2015, redaktør var Hans Olav Bråtå frå Østlandsforskning. Kort samanfatta handlar dette om at ”villreinen, og den historiske og nåtidige bruk av den kan bli en ressurs for reiselivet og gi grunnlag for en bred verdiskaping.”

Reinens rike
Temaet har vore drøfta både sentralt og lokalt, men førebels er det ikkje så mange konkrete resultat som har kome ut av denne rapporten. I mellomtida har altså Reines rike i Sjodalen sett dagens ljos, eit svært så konkret prosjekt som har sett reinsdyret i sentrum. Og i fylgje arrangøren har ein planar om å vidareføre dette også utover sjølve festivalen. Bjørn Ekrebakke på Bessheim Fjellstue fortel at ein har planar om leggje opp til blant anna guiding til tamreinflokkar med to unge reinsgjetarar i løpet av vinteren.

Jotunheimen Reinsdyrfestival hadde mange ulike tema på programmet, ikkje minst la ein stor vekt på det ein kalla ”rein mat” med råvarer frå øvste hylle: Lokal fjellaure, økologisk vilt frå jegeren, seintveksande fjellurter, bær og grønsaker, og naturlegvis perfekt mørna reinskjøt, ”henta frå dyr som aldri har streifa lengre enn tre mil frå bordet der du nyter smaken av ureist villmark” som dei heitte i programmet.

Festivalen gjekk over ei heil veke og hadde mykje forskjellig sto på programmet, også historisk stoff om villreinjakt og villreinjegerar. Den legendariske Jo Gjende sto naturleg i sentrum, der var eit eige foredrag om han. Under marknadsdagen laurdag ved Gjendesheim var blant anna ulike mat- og handverksprodukt knytt til reinsdyret å få kjøpt, me kunne òg sjå rett over på jaktbua til Jo Gjende ved Gjendeosen. Dei to svært tamme reinsbukkane Iver og Peder fekk elles mykje merksemd, dei var til og med om bord i samband med Reinscruise med Gjendebåten.

Reinsdyret
I Østlandsforsking sin rapport under punktet ”Verdiskaping i forbindelse med villreinen og villreinfjellet”, står omtalt det bedriftsøkonomiske potensialet knytt til villrein kopla opp mot aktørar innan reiseliv. Konkret kjem ein her med framlegg om blant anna at ”Reinskjøtt serveres i reiselivsbedrifter samtidig med at historien om reinen fortelles, selv om det er tamrein som ligger på tallerken”.  Vidare er nemnd at matprodukt og handverksprodukt basert på villrein bør utviklast. Parallellen til det som faktisk skjedde på denne festivalen er påfallande. At Jotunheimen Reinsdyrfestival ikkje brukar nemninga tamrein, syner at dei ynskjer å inkludere både vill og tam rein i sitt reiselivsprodukt. Nemnde rapport legg også opp til at det til ein viss grad handlar om reinsdyret. Kanskje det kunne vera mogleg å få til eit samarbeid med tamreinnæringa omkring dette med verdiskaping rundt villrein og guiding? Det å koma nært innpå eit levande reinsdyr er noko som absolutt bør vera interessant også for dei som er opptatt av villrein.

villrein.no – Kjell Bitustøyl

To jämthunder var på rømmen i seks dager i Forollhogna, og de jaget villrein. Naturfotograf Magnar Lien fikk hundene og villreinen på kloss hold. Les mer og se flere bilder på nettsida til Forollhogna villreinutvalg.

villrein.no – Arne Nyaas

Like i nærleiken av Kruk, vesttoppen på Gilafjellet som ligg halveges i Vestre Slidre og halveges i Vang i Valdres, ligg det eit fangstanlegg for rein som ikkje er særleg kjent utanfor Valdres.  Anlegget ligg nær toppen og me finn fleire dyregraver og 10-11 bogastille, eller bogahi som dei seier i Valdres.

Dyregraver er eit velkjent kulturminne i mange fjell. På fjellryggen Kruk (1582 moh) finn me fleire dyregraver, belgjearmane er over 100 meter lange med belgjemur med fleire oppbygde reinsgraver. To av dei ligg like i nærleiken av ein stig gjennom området og er lette å finne. I samband med dyregravene finn me òg mange bogastille.  Dei er i dette anlegget halvsirkelforma steinmurar, ikkje særleg høge, men framleis svært tydelege. Arkeolog Bjørn Hougen har teke mål av desse og omtalar dei i Valdres Bygdebok bind 2. Lengda frå arm til arm på desse bogastilla er 1 – 2 meter, medan høgda på midten er frå 40 til 90 cm. Høgda minkar ut mot sidene av bogastillet.

Knut Hermundstad skriv i Valdres Bygdebok bind 5 at veidemennene fanga villrein på tre ulike tider: Om våren når villreinen trekte ned i Svørsbotn etter gras og groe, om hausten når dei for ned i Svørsbotn og Helestrøndliene etter sopp, og når reinen hadde sett sørover i Tangefjellet på grunn av sønnavêr. Merka jegerane eller veidarane, at reinen heldt seg på ein av desse tre stadane, la dei seg til i bogastillet, samtidig sende dei av garde folk for å skræme reinen, som då la på sprang mot Kruk. Det er vel kjent at reinen søkjer oppover når han blir skræmd. Komen nær toppen på Kruk blei dyra møtt med piler og truleg kastespjot frå bogastilla, andre gjekk i dyregravene. Gravene kunne vera dekte av mjuke greiner av dvergbjørk og vier, over dette kunne ein leggje eit lag med reinmose. Hermundstad fortel at der er ei segn om at der på Helestrønd budde 12 bønder fast heile året, kanskje var det desse som åtte og dreiv dette store fangstanlegget.

I dag er det tamrein som held til i dette området, tamrein frå Filefjell tamreinlag.

Kart over fangstanlegget på Kruk

villrein.no – Kjell Bitustøyl

21. og 22. september var det Heiplansamling på Haukeliseter fjellstove. Dette er ei årleg samling. Arrangør var Rogaland, Hordaland, Aust- og Vest-Agder og Telemark fylke, med Vinje kommune som vertskap. Tema for samlinga var attraktiv reisemålsutvikling i fjellet. Målgruppa var alle som er opptekne av korleis ein skal forvalte og utvikle Setesdalsheiane i vest og aust, til det beste for bygdene, næringslivet og villreinen. Fokuset på villreinen kom kanskje litt i bakgrunnen, mykje handla om ei reiselivsnæring i vekst. Likevel var omgrepsparet ’bruk og vern’ eit gjennomgangstema.

”Heiene som arena for lokal vekst og framtidstru”
Heiplanen er regionplan for Setesdal Vesthei og Setesdal Austhei og Ryfylkeheiane og blei godkjent av dåverande Miljøverndepartement i 2014. Handlingsprogram for 2015-2018 blei vedteke i fylkestinga våren 2015: ”Hensiktener at planen skal være et godt verktøy for god forvaltning av Norges sørligste villreinstamme og arealbehov for planområdet.”

Eit sentralt tema formulert i planen byggjer på ”Heiene som arena for lokal vekst og framtidstru”, dette som ein del av eit nasjonalt målom å leggje til rette for likeverdige levekår i heile landet og å oppretthalde busetnaden. Dette handlar om å ”..betre grunnlaget i dei enkelte ved å styrkje kompetansen, leggje til rette for nyskaping og næringsutvikling, redusere avstandshindre, utvikle livskraftige lokalsamfunn og fremme berekraftig bruk av naturressursane. Regional- og distriktspolitiske omsyn skal bli tillagde sterkare vekt i politikken på dei enkelte sektorane.”

Eventyret Trolltunga
Reiselivsaktørar , både private og offentlege, frå Agder/Setesdal, Telemark, Odda og Stavanger var på banen fyrste dagen av Heiplansamlinga. Me fekk døme frå ulike delar av planområdet, men òg frå område utanfor, t.d. Trolltunga i Hardanger. Den eksepsjonelle tilstrøyminga av folk til denne turistattraksjonen ein dryg dagsmarsj inn på Vidda får stå som eit døme kor ekstremt det kan bli når ”alle” skal til same plassen. Ikkje minst har trykket frå utlandet vore stort. I fylgje representanten for Odda kommune er marknadsføringa fullstendig ute av kontroll, mykje takka vera sosiale media.

Vandre Telemark og Bjåen Fjellstoge
I Telemark har ein ikkje opplevd liknande ”boom”, men her kunne blant anna prosjektet Vandre Telemark vise til ein fin auke på åtte utvalde turstigar som er tilrettelagd for turistar. Største kontrasten til Trolltunga fekk ein kanskje i form av innlegget frå Ragnhild Bjåen frå Bjåen Fjellstove, ei familiebedrift som ligg i Bykle, men eigedomen ligg òg dels i Vinje. Her kombinerer ein gardsdrift med mjølkeproduksjon med kortreist mat, med vekt på den økologiske, grøne turismen, og overnatting i eit tradisjonsrik gamal fjellstove. Ein legg òg vekt på lokal kunnskap om natur og kultur. Ikkje så store økonomiske vyer som dei tyngre satsingane, men viktig nok i eit Heiplanperspektiv. Omsynet til naturområda med villreinen tett på ser Bjåenfolket på som svært viktig.

Bruk og vern
Ordet berekraftig utvikling, berekraftig satsing, var elles eit omgrep som gjekk att i fleire innlegg. Med eit stort trykk frå ei veksande turistnæring er kanskje dét viktigare enn nokon gong, i fylgje fleire innleiarar. Det blei elles referert til at norske nasjonalparkar (og landskapsvernområde) over lang tid har skilt seg frå satsingar og tilretteleggingar me finn i dei fleste andre land, og at ein også frå det offentlege no ser at ein i komande planlegging må tenkje nytt i høve til bruk og vern. Meir konkret handlar dette bl.a. om kommunal oppfylging i høve til å styre ferdsel, turløyper og skiløyper. Her er det sterk etterspørsel frå turistnæringa, samtidig skal Heiplanen ha med seg dei såkalla omsynssonene i det nasjonale villreinområdet, trekkområde osv.

Eit konkret døme på tilrettelegging som i fylgje Stavanger Turistforening absolutt er i tråd med med bruk og vern-prinsippet, er dei såkalla ”sherpastigane”, som hindrar erosjon og styrer trafikken til bestemte reisemål, for Rogaland sin del gjeld dette t.d. Preikestolen og Kjerag.

Frå reiselivet blei det opplyst at turistane svært ofte etterlyser aktivitetar, enten i form av t.d. kiting, fjellklatring eller enkle organiserte fotturar. I det heile var næringsfokuset sterkt framme denne fyrste dagen.

Frå forsamlinga blei det elles etterlyst at fleire frå forvaltninga av desse naturområda hadde møtt opp, t.d. frå SVR – Verneområdestyret for Setesdal Vesthei, Ryfylke- og Frafjordheiane.
    
Stigar og løyper
Dag to var meir via til representantar for det offentlege. Ein fekk blant anna med seg Vinje kommune si erfaring med stig- og løypeplanlegging. Dorthe Huitfeldt frå Vinje tok opp temaet korleisein må kombinere dei ulike interessene, blant anna ved å få til eit samarbeid med grunneigarane og lytte til deira ynskje og planar. Ho gav uttrykk for at det var litt synd at mange av reiselivsaktørane reiste etter dag èin, og med det i mindre grad fekk med seg det offentlege sine erfaringar og planar omkring ei vidareføring av Heiplanen (og tilsvarande planar i andre område). Ho slo fast at einskilde område opplever eit vanvittig press frå turistnæringa om fleire stigar og løyper. Slik får det offentlege ei kjempeutfordring, både ved at ein skal ta omsyn til verneområda, samtidig som det skal vera ”forutsigbarthet” for reiselivet. For Vinje sin del handlar det elles ikkje berre om villreinen, men òg om beitenæringa i fylgje Hiutfeldt

GPS-prosjektet for villrein i Setesdal Vesthei
Lena Romtveit frå Norsk Villreinsenter på Skinnarbu orienterte om kva som bør arbeidast vidare med i høve til utfordringane for villreinen. GPS-prosjektet, dvs. radiomerkinga av villrein som har vart i fleire år, er blant anna no trekt inn i samband med vasskraftrevisjonane i desse områda. Eit nybrottsarbeid er at langt fleire aktørar no er med i prosjektet, til dømes er regulantane no med i styringsgruppa, dei er òg med på den finansielle sida. GPS- merking finst i mange fjellområde, for Setesdal Vesthei er dette eit lokalt pilotprosjekt der ein søkjer å finne avbøtande tiltak, t.d. løysing på korleis ein skal få reinen til å bruke større delar av villreinområdet. GPS-prosjektet kan i fylgje Romtveit kanskje gje svar på kva det er for barrierar som hindrar reinen å nytte ulike trekkruter? Nytt i Setesdal er at ein no som eit prøveprosjekt med ny teknologi også merker ein del bukk, tidlegare har det vore mest simler.

At forvaltingsorgana kan nytte av GPS-merkinga, er likevel ikkje aktuelt. GPS-merking er til for forskinga sin del, altså eit forskingsbehov, men at forskingsresultata kan brukast som eit forvaltingsverktøy er likevel naturleg i fylgje Romtveit.

Oppsummert spelar nok desse årlege Heiplansamlingane ei viktig rolle, men sett frå utsida snakka ein kanskje litt forbi kvarandre, ein del aktørar var der kanskje mest for å snakke om eigne prosjekt, meir enn at ein lytta til kva andre hadde å  fortelje.

villrein.no – Kjell Bitustøyl