diverse | Villrein

Villreinfangst i nord

Bilet av fangstgrop. Illustrasjonsfoto: Anders Mossing

Villreinfangst i tidlegare tider er gjerne noko me forbind med villreinområda i Sør-Noreg. Det er mindre kunnskap om slik fangst i nordlegare strøk, i alle fall i kjente tilgjengelege kjelder. Men i boka “Samisk nærvær på Hinnøya” gjeve ut av Harstad Historielag i 2016, er ein liten artikkel om nettopp dette: “Villreinfangst søri Harstad” av Kjell Erland Pedersen.

Harstad og Kvæfjord kommune utgjer den delen av Hinnøya som ligg i Troms fylke. Ved Haukebø som ligg inn mot Tjeldsundet ved Gausvika, er det i samband med vegbygging (E 10) avdekka to samlingar med fangstgroper og bogastille, i same befaring blei det òg funne eit fangstanlegg sør for Kongsvikdalen, ein dal som også ligg i nærleiken av Tjeldsundet.

Dei to fangstanlegga ved Haukebø ligg ca 60-100 meter over dagens havnivå, og forfattaren skriv at med tidlegare tiders havnivå kan desse anlegga ha lege nærare sjøen. Ein trur at reinen har kome trekkande nordfrå Kvæfjord eller vestfrå Kongsvika og at reinen kan ha vore på trekk for å koma over Tjeldsundet til fastlandet. Dagens tamreintrekk fylgjer sama ruta, desse trekkrutene er godt dokumenterte. Ved Haukebø, nærare bestemt ved ein morenerygg, Mølnkollen, startar rekkja på 10 fangstgroper, dei går nedover lia. I same område er elles funne ein samisk buplass som har vore i bruk i perioden 1685-1925, altså i tamreindriftas tid.

Det andre anlegget, som òg ligg i ein morenerygg, ligg ved Digermulen, ca 600 meter nord for Mølnkollen. Her er funne i alt 16 fangstgroper og fire bogastille. Fangstgroper ligg nedover lia nordover mot Gausvika.

Anlegga er ikkje grundig undersøkte, og heller ikkje tidfesta, men forfattaren meiner at dette må ha vore eit viktig fangstanlegg, og at dei to anlegga har vore i bruk samtidig. I det som heiter kulturminnesok.no er det notert at fangstanlegga er meir enn 100 år gamle, noko som indikerer at det som samisk kulturminne er automatisk freda.

Før tamreindrifta kom i gang i dette området var villreinen naturleg ein svært viktig matressurs som ein arbeidde mykje for å få tak i.

For meir lesnad om villreinfangst i Troms, finst der ei doktoravhandling frå 2009 frå Universitetet i Tromsø: “Villreinfangst og tamreindrift i Indre Troms” av Ingrid Sommerseth. Kan lastes ned her.

villrein.no – Kjell Bitustøyl/Anders Mossing

Ulv jakter villrein i Rondane Sør

diverse

Utsnitt av en større fostringsflokk i Rondane Sør, fotografert 2. juli 2015. Foto: Arne Nyaas

Hans Bondal, leder i villreinutvalget i Rondane Sør, ber Miljødirektoratet omgående sette inn helikopter i jakten på en eller flere ulver som jager villrein. I området er det allerede gitt skadeforebyggende fellingstillatelse.

Brevet sendte Bondal i går. Bondal opplyser at en ulv er observert i området en rekke ganger, jagende etter reinsflokker.

– Som de fleste også bør vite, er det akkurat i disse dager at kalvinga i våre områder foregår. I vårt villreinområde foregår kalvinga normalt i tida fra cirka 15. mai og ut måneden. En vill ulvejakt på drektige simler, eller for den del på simler med nyfødte kalver, er neppe noe gode hverken for simler eller nyfødte kalver. Det er senest i dag sett ulv jagende på en fostringsflokk på cirka 100 dyr. I denne flokken ble det bare sett tre kalver, nå når kalvinga stort sett burde være over. Fjelloppsynet har også vært i fjellet i dag og konstatert at kalvinga tilsynelatende synes å være avsluttet, opplyser Bondal.

– Hva hjelper det med flytting av stier og skiløyper, flytting av DNT-hytter (eksempelvis Breitjønnbu som stod nettopp i det området som ulven herjer i nå) og restriksjoner stopp/parkering langs fylkesvei 27, om ulven skal kunne herje fritt i villreinflokkene, attpåtil midt i kalvingstida? spør en sterkt frustrert utvalgsleder i brevet til Miljødirektoratet.

Rondane Sør har de siste årene hatt en kraftig nedgang i villreinbestanden, men har så langt ikke greid å forklare hvorfor.

– Vi har hatt våre mistanker, og vi har, fra og med i fjor, gjort spedte forsøk på å finne svaret, opplyser utvalgslederen i Rondane Sør.

villrein.no – Arne Nyaas

Utvida jakttid i Nordfjella

diverse

Det ligg an til ei lang jakttid i Nordfjella til hausten. Illustrasjonsfoto: Anders Mossing

Som ein del av strategien for å ta knekken på skrantesjuken på villrein i Nordfjella sone 1, har Miljødirektoratet gjeve Nordfjella og Fjellheimen villreinnemnd dispensasjon til å utvide jakttida i år til perioden 10. august til 31. oktober.

I svarbrevet frå Miljødirektoratet på søknaden frå Nordfjella og Fjellheimen villreinnemnd heiter det at Vitenskapskomiteen for mattrygghet har vurdert risikoen knytt til skrantesjuken slik at uttaket av ein heil bestand er eit av dei mest effektive tiltak mot sjukdommen, når bestanden kan avgrensast som i Nordfjella sone 1. Mattilsynet og Miljødirektoratet har difor fått i oppdrag å førebu uttak og reetablering av villrein i dette området.

Som bakgrunn for søknaden viser ein til villreinnemnda og villreinutvalet i Nordfjella som ynskte å utvide den ordinære jakttida for å få til ein bestandsreduksjon, dei ynskte å starta jakta 10 dager før vanleg jakttid, altså 10. august og 17 dagar i etterkant av forlenga jakttid, altså til 31. oktober.

Miljødirektoratet har altså innvilga søknaden med heimel i§ 7 Dispensasjon i jakttidsforskriften. Dei meiner at jakt er eit viktig ledd i dette uttaket i Nordfjella sone 1 og presiserer at jaktuttaket skal skje innafor aksepterte dyrevelferdsmessige rammer. Ein legg vekt på at villreinjakt har lange tradisjonar i dette området.

Som kjent skal all villrein takast ut i Nordfjella sone 1, for å hindre vidare smitte av skrantesjuke i Noreg, og Miljødirektoratet skriv at jakta hausten 2017 i så måte blir ein viktig del av dette arbeidet.

villrein.no – Kjell Bitustøyl/Anders Mossing

Med Terje Skogland på vestvidda i kalvinga

diverse

Johan Brun tok bilete og laga reportasjar til Dagbladet, også i samband med kalvinga på vidda. Foto: Kjell Bitustøyl

Det er kalvingstid og relativt lite aktivitet elles i fjellet. Men i periodar forskas det på reinen òg i kalvingstida. Ein pioner på dette område var i så måte villreinforskar Terje Skogland (1942-1994). Fotografen Johan Brun hadde det privilegium å få vera med mange turar til vestre delen av Hardangervidda saman med Skogland. I eit lydopptak som blei gjort for nokre år sidan, fortel han levande om dette, særleg hugsar han godt siste turen.

Forskingsarbeidet til Terje Skogland på reinkalvane starta opp på Hardangervidda på 1970-talet og varte fram til han døydde i 1994. Det vekte i si tid oppsikt og mange var skeptiske til å begynne med, men litt etter litt oppnådde han stor respekt også blant bygdefolket. Dette er noko uvdølen Johan Brun hugsar godt. Han var med Terje Skogland mange turar under kalvinga og ser tilbake på denne tida med stor glede. Dei kjente ikkje kvarandre så lenge, men utvikla i løpet av desse vårturane på vestvidda eit sterkt venskap med gjensidig respekt for den andre sin profesjon i fylgje Johan Brun; “du veit du kom nokså nær einannan når du låg i ei bu slik inni fjellet.”

Kalvingsområdet flytta seg
“Me var som regel tre stykke”, seier Johan. Han minnest spesielt godt siste turen, då var oppsynsmann Magne Hallanger frå Hardanger òg med. Det var i mai 1994, utpå hausten same året døydde Terje Skogland av kreft. “Me blei frakta inn med helikopter, til Oposjå, med flott utsikt til Folgefonna, alt var kvitt.” Johan tenkjer tilbake og det er spesielt éin ting han har merka seg, som òg Terje Skogland var oppteken av; det verka som om kalvingsområdet flytte seg litt år for år, mot sola i ei slags dreiing. Det starta i Veigdalen, drog seg litt sørvestover mot Hårteigen og vidare utover mot Sørfjorden og altså Oposjå, ikkje langt frå Lofthus.

Terje Skogland fotograferer ein reinskalv under feltarbeid. Foto: Johan Brun

Med kalven i armane
Johan Brun har teke ein masse bilete frå desse turane, han fekk faktisk “fri” frå det vanlege arbeidet som fotograf i Dagbladet for å vera med Terje Skogland til fjells i mai. Så laga han reportasjar til avisa frå desse turane. “Terje var ein omsorgsfull ven og ein mild mann, du skulle sett andletsuttrykket hans når han sto der med reinkalven i armane. Det var som han heldt i ein baby, heilt merkeleg og særleg på slutten. Då var det så vidt han greidde å lyfte kalven opp, du ser tydleg at han ikkje greidde å samle føtene til kalven, slik han vanlegvis gjorde og liksom forma ei krybbe. Men han heldt rundt kalven og så hekk føtene rett ned.” Johan meiner det var fint for Terje Skogland at han fekk denne siste turen. “Han var svært oppteken av Hardangervidda, og det var der han fekk utfalde seg mest med forskinga som ei heilårsgreie, trur eg”, seier han ettertenksamt.

Sylfestnuten
Siste dagen står for Johan som eit heilt spesielt minne. Dette var siste dagen han var i lag med Terje Skogland, og dette var dagen han skulle koma til å ta sitt kanskje mest berømte reinsdyrbilete; reinsdyrkalven i Sylfestnuten. Berre namnet på nuten synest Johan i seg sjølv er vakkert. “Då var reinen rundt oss på alle kantar, og det var is på Oposjå, dyra trekte herifrå og opp, og så kom dei tilbake. Så sat eg oppå ein haug og flokken trekte retning fjorden. Men det var éi simle som blei att, ho blei åleine her fordi ho hadde ein nyfødt kalv, ho hadde sleikt han tørr. Og så hadde ho med seg fjorårskalven som for rundt og lurte på kvifor mor ikkje hadde var så hyggeleg som ho pla vera. Kalven låg så fint, så tenkte eg at no må eg prøve å koma innpå, fordi eg hadde aldri sett ein så nyfødt kalv som dette her slik, som låg heilt i ro. Eg gjekk heilt bort til han. Mora sirkla rundt og fjorårskalven hadde trekt seg unna. Eg fekk tatt bilete av han frå alle kantar, med Folgefonna på andre sida av Sørfjorden i bakgrunnen òg.”

Johan Bruns kanskje mest kjende reinsdyrbilete; "reinsdyrkalven i Sylfestnuten". Foto: Johan Brun — Johan Bruns kanskje mest kjende reinsdyrbilete; “reinsdyrkalven i Sylfestnuten”. Foto: Johan Brun

Ville gå på ski
Dei gjorde seg klare til avreise, helikopteret var bestilt, for Terje var ferdig med sitt han òg, fortel Johan. Han minnest kor spente dei hadde vore då dei drog til fjells og Terje insisterte på å gå på ski, han fekk på seg skiene, men då han datt måtte dei hjelpe han opp att. “Det var vondt å oppleva det, han blei i grunnen sinna på seg sjølv”, seier Johan og avsluttar med å fortelje om bilturen over Valdresflya tilbake til Trondheim. “Me stoppa oppe på Flya, eg skulle ta nokre fuglebilete. Då sette han seg ned i ein solbakke og sat roleg mens egprøvde å få ta nokre bilete. Sidan såg eg han ikkje, då me skildest var det slutt.”

villrein.no – Kjell Bitustøyl/Anders Mossing

Sjekker den nyfødte kalven

diverse

Kalveprosjektet i Forollhogna pågår for andre året på rad. På denne tida av året holder bukkene seg på avstand fra fostringsflokkene, men er likevel nysgjerrige på hva som skjer. Foto: Kristin Lund Austvik, Kvikne Utmarksråd

Det er lite som minner om vår i høgfjellet i Sør-Norge. Men, kalvinga den pågår for fullt. For andre året på rad følger oppsynet med på det som skjer i Forollhogna. Ett av spørsmålene som rettighetshaverne – og forskerne – ønsker svar på, er om kalvinga skjer senere nå enn den gjorde for et par tiår siden.

Den andre feltperioden av i alt fem er nå gjennomført. Kristin Lund Austvik, fjelloppsyn og daglig leder i Kvikne Utmarksråd, returnerte til bygds i går. På minnebrikka hadde hun noen unike bilder av en bukkehop som var svært nysgjerrige på en av kalvene. Hva skjer her da?

I fjorårets utgave av bladet “Forollhogna” redegjøres det for dette prosjektet. Last ned artikkelen (pdf).

Se flere bilder fra kalveprosjektet på nettsida til Forollhogna villreinområde.

villrein.no – Arne Nyaas

3249 søkere til 209 villreinjaktkort

diverse

Villreinjakta er fortsatt ettertraktet. Fjellstyrene i Oppland og Sunndal mottok 3249 søknader. 209 ble trukket ut med jakt. Illustrasjonsfoto: Arne Nyaas

All “ståheien” om skrantesjuke og fotråte til tross; villreinjakta er fortsatt ettertraktet blant jegerne. Fjellstyrene i Oppland og Sunndal mottok i år 3249 søknader. Av disse ble 209 trukket ut med jakt. Les mer på nettsida til Norges Fjellstyresamband. Her ligger også trekningslista.

villrein.no – Arne Nyaas

“Villreinen 2017” sendt til trykk

diverse

"Villreinen 2017" er på 108 sider - og kommer fra trykkeriet i slutten av mai. Faste abonnenter er de første som mottar bladet som da er plastpakket. Bildet over viser noe av innholdet i årets utgave. Illustrasjon: Arne Nyaas — “Villreinen 2017” er på 108 sider – og kommer fra trykkeriet i slutten av mai. Faste abonnenter er de første som mottar bladet som da er plastpakket. Bildet over viser noe av innholdet i årets utgave. Illustrasjon: Arne Nyaas

«Villreinen 2017» er sendt til trykk og vil være klar for salg/distribusjon i månedsskiftet mai/juni. Den første årboka ble utgitt i 1986. Etter 32 år med det redaksjonelle ansvaret plassert i Dalsbygda i Hedmark, skjer det endringer fra neste års utgave. Fred Ivar Aasand (57), opprinnelig fra Eggedal i Buskerud, er tilsatt som ny redaktør.

Opplagsmessig har «Villreinen» slitt de siste årene. Årboka trykkes i 6000 eksemplarer, men har i perioden 2002-2016 i snitt ikke solgt mer enn cirka 4 300 blad per år. Det store spørsmålet er hvorfor? – Er aktuelle saker om villrein og villreinforvaltning av generelt liten interesse for jegere og grunneiere? spør undertegnede som om tre uker takker av etter 13 år som redaktør. Det gode med redaktørskifter er at «nye koster feier best». Villreinrådet i Norge har uansett ikke til hensikt å slutte med utgivelsene av «Villreinen». Den trykte utgaven kommer til å bestå, i alle fall i noen år framover.

Innholdsmessig har «Villreinen 2017» mye å by sine lesere på, eksempelvis villreinjakt i Snøhetta-området, reinsjakt til ulike tider over et langt tidsrom i Møre-fjella, et møte med en gammel venn, Tor med hammer´n som slo til på Hardangervidda, dødsårsaker og forstyrrelser av fjellrev i høgfjellet, konsesjonsvilkår under endring, skrantesjuka i Nordfjella og vegen videre, rovviltet og villreinen, Anne Eline som tar bilder du MÅ legge merke til, svalbardreinen som beiter blant stein og grus i et grønt Arktis – og Nasjonalbiblioteket som skattkammer for alle som søker informasjon.

Alle faste abonnenter mottar «Villreinen 2017» rett etter utgivelse, det samme gjør alle bidragsyterne.

Last ned side 2, innhold (pdf)

VIKTIG: Bli abonnent du også. «Villreinen 2017» koster 110 kr. Send en epost til: jan.hageland@fjellstyrene.no

villrein.no – Arne Nyaas

Fred Ivar Aasand (57) ny redaktør

diverse

Fred Ivar Aasand (57) er tilsatt som ny redaktør for årboka "Villreinen". Foto: Privat — Fred Ivar Aasand (57) er tilsatt som ny redaktør for årboka “Villreinen”. Foto: Privat

Fred Ivar Aasand (57) er tilsatt som ny redaktør for årboka “Villreinen”. Interessen for stillingen var meget stor. Villreinrådet i Norge mottok i alt 13 søknader fra vel kvalifiserte personer, mange med bred pressefaglig bakgrunn.

Fred Ivar Aasand starter i stillingen i løpet av juni. Les mer om Fred Ivar Aasand. Last ned side 104 i “Villreinen 2017” (pdf).

villrein.no – Arne Nyaas

Urealistiske tidsfristar for sanering

diverse

Reinen i Nordfjella skal bort, men sentral og lokal forvaltning er ikkje heilt samde om tidsaspektet. Illustrasjonsfoto: Anders Mossing

Mattilsynet sine tidsfristar er urealistiske, meiner lokalforvaltninga i Nordfjella. I eit brev til ansvarlege styresmakter og statlege organ underteikna av villreinnenmda for Nordfjella og Fjellheimen og villreinutvalet for Nordfjella, ynskjer ein å åtvare mot Mattilsynet sin nyleg framlagte saneringsplan for villreinstamma i Nordfjella sone 1.

Brevet ble sendt i forrige uke. Denne uka blei det klart at Landbruks- og matministeren har besluttet at Mattilsynets anbefalingar skal fylgjes opp. Grunngjevinga for skepsisen i brevet er at saneringsplanen med oppgjeven tidsfrist 1. mai 2018 i fylgje underskrivarane ligg langt frå dei naturgjevne realitetane og ikkje tek nok omsyn til dyrevelferd. Dei stiller òg spørsmål ved om ein i det heile greier å gjennomføre planen innan framsett dato.

Det lokale forvaltingsnivået i Nordfjella kjenner seg i fylgje nemnde brev ikkje heilt att i det biletet av stor semje som er skapt utover omkring strategien til Mattilsynet som baserer seg på den såkalla VKM-rapporten (frå Vitenskapskomiteen for mattrygghet). For sjølv om dei stiller seg bak at stamma lyt sanerast for å fjerne skrantesjuke, er dei ikkje samde i tidsfristane som Mattilsynet har kome opp med.

Kritiske til masseslakt på kort tid
Villreinforvaltinga for Nordfjella har spela inn framlegg om å auke løyve for jakt frå 900 dyr i 2016 til totalt 3800 dyr i 2017, dette utifrå ein plan om tilpassing i høve til ny kunnskap om skrantesjuke som kjem inn undervegs. Frå lokalt hald seier ein direkte ut at det ikkje er samsvar mellom dei føresetnadane som var lagt og dei tiltaka Mattilsynet no har planlagt. Konkret betyr dette at ein er kritisk til masseslakt på kort tid, og at ein meiner det finst alternativ der lokal forvalting, grunneigarstand og jegerstand kjem sterkare inn i biletet, i staden for å svekke samarbeidet med desse. Dette utspelet handlar såleis om å orientere involverte partar og det offentlege på breitt grunnlag.

Kor mykje hastar det?
Det lokale forvaltingsnivået meiner at den av Mattilsynet føreslegne ”lokale tiltaksgruppa” sjølve må kunne ha påverknad på tidspunktet for fullføring av saneringsplanen, ikkje minst av di ein skal fylgje opp evaluering av ny kunnskap undervegs. Ein viser òg til at smittespreiinga verkar til å gå langsamt, dette basert på dei erfaringane som finst frå andre stadar. Og så seier ein at der vil vera fullt høve til å handle raskt om smitteomfanget aukar på.

Kringliggjande område
”Håpet om at smitten har oppstått i Nordfjella må ikkje gjera oss blinde. Smittekjeldene er sterkt underkommuniserte,” står det å lesa i brevet. Ein er oppteken av at ei undersøking av andre kringliggjande område må vera første grepet, ikkje minst med tanke på at ein skal opprette ein ny bestand med friske dyr i Nordfjella, noko som er ein føresetnad for å lykkast.

Villreinforvaltinga for Nordfjella ber avslutningsvis om at det blir lagt ned ein maksimal innsats for å kartleggje i andre hjorteviltbestandar i Noreg. Dei skriv òg: ”Me vil be om at departementet og/eller dei ansvarlege direktorata ikkje låser framdriftsplanen i forkant av arbeidet med ein konkret bekjempingsplan.”

villrein.no – Kjell Bitustøyl/Anders Mossing

Informasjon om prøvetaking i jakta

diverse

Prøvetakingsutstyret er klart til høstens jakt. Foto: Jørn Våge/Veterinærinsituttet

Det er nå utarbeidet felles informasjon om prøvetaking for å kartlegge utbredelse av skrantesjuke. Blant annet er det laget et foredrag som skal kunne benyttes ved kursing av jegere og generelt på lokale informasjonsmøter.

Foredraget gir informasjon om hvilke områder som prioriteres, hvordan prøvene skal tas, merkes, registreres på nett og leveres.

Det er under planlegging en rekke lokale informasjonsmøter rundt de prioriterte områdene. I tillegg legges det opp til frivillige prøvetaking i hele landet. Jo flere som får denne informasjonen, jo større er sannsynligheten for at man får til en god innsamling til høsten. Spre dette gjerne videre til andre som kan være interessert.

Last ned foredrag her.
Les mer her.

villrein.no – Anders Mossing