Arkiv - nettsaker fra gamle villrein.no

Rášša – forskingsprosjekt om reinen i to forskjellige landskap

Eit nytt forskingsprosjekt om «forvaltning, forhandling og samskaping for rettferdig og berekraftig arealbruk i reinens landskap» har sett dagens ljos og hatt sitt fyrste møte. Fire aktørar er involvert: NIVA – Norsk institutt for vannforskning, Nordlandsforskning, Internasjonalt reindriftssenter og Norsk Villreinsenter Sør. Dei to hovudfokus-områda er Hardangervidda og Finnmarksvidda.

Dette er eit litt uvanleg samarbeidsprosjekt i den forstand at ein har valt ut eitt forvaltningsområde der det er villrein, og eitt der det er tamrein, altså Hardangervidda og Finnmarksvidda. To av aktørane kan trygt seiast å operere innafor det ein kan kalle tamreinområda her i landet, Nordlandsforskning i Bodø og Internasjonalt reindriftssenter i Kautokeino, medan Norsk Villreinsenter Sør representerer villreinområda. NIVA har rolla som leiar i prosjektet. Prosjektleiar er Kathrine Ivsett Johnsen frå NIVA.

Finnmarksvidda, det eine av to reinsdyrlandskap som er med i Rášša. Foto: Kjell Bitustøyl

Prosjektet har fått namnet Rášša, som er eit nordsamisk omgrep for eit høgtliggjande beiteområde med spreidd vegetasjon. For reinsdyra er slike område viktige i periodar når det er varmt. Innafor forvaltning og konsekvensutgreiing blir desse områda kategorisert som unyttige for reinen, men nyttige for utbygging av vindturbinar og utbygging av gruvedrift. Slik vil tydinga av ordet vera avhengige av kven som brukar det, altså relevant med tanke på problemstillinga i dette prosjektet der ulike kunnskapssystem og ulike diskursar skal under lupa.

To administrative sfærer

I dette forskingsprosjektet skal ein undersøkje forvaltninga av areal der det i dag er konfliktar mellom verne- og bruksinteresser. Det som er felles for dei to utvalde områda er at det er leveområde for reinsdyret (vill og tam rein) med flytteleier, kalvings- og brunstområde. Men forvaltninga av dei to «reinsdyrlandskapa» er forskjellig, ein har ulike politiske mål og ulike leverandørar av kunnskap. Ein snakkar gjerne om «to administrative sfærer» som blir styrt av ulike sektorar og blir påverka av ulike språklege framstillingar (diskursar).

Hardangervidda, det andre reinsdyrlandskapet som er med i Rášša. Foto: Kjell Bitustøyl

Lokale rettshavarar blir ikkje høyrt

Rášša-prosjektet ser for seg at god forvaltning er avgjerande for å ta vare på Europas villreinbestand, samisk reindrift og biologisk mangfald generelt. Samtidig ser ein at landskapa er utsett for aukande press frå ulike arealbrukinteresser samtidig som klimaendringane også er ein faktor. På den andre sida opplever lokale rettshavarar som grunneigarar og reineigarar at deira behov, kunnskap og perspektiv ofte blir oversett i arealforvaltninga.

Etablere ein møteplass

Ideen er at ein gjennom deltakande metodar og tett samarbeid med grunneigarar og reineigarar, skal samanlikne temaet arealforvaltning innafor villrein- og tamreinområde. Ein vil sjå på korleis reinsdyrlandskapa blir forvalta i samspelet mellom rettshavarar, arealbrukinteresser og dei som gjer vedtaka. Prosjektet vil på denne måten undersøkje kva for verdiar og kunnskapssystem som avspeglar seg i arealplanlegginga og i dei vedtaka som blir gjort. Planen er å etablere ein møteplass der aktørar frå «ville» og «tamme» reinsdyrlandskap kan utveksle erfaringar og drøfte felles utfordringar. Prosjektet har som mål å få til ei meir inkluderande, rettferdig og meir heilskapleg forvaltning av både villrein og tamrein, på vegen mot å minske arealbrukskonfliktane i det ein kallar eit framtidig «lågutsleppssamfunn».

Rášša-prosjektet har hatt sitt fyrste digitale møte der aktørane fyrst og fremst blei betre kjent med kvarandre, pluss at ein har skissert opp arbeidsoppgåver og møteverksemd for 2021. Planen er å møtast fysisk fyrste gong på Norsk Villreinsenter Sør på Skinnarbu i slutten av august.

villrein.no – Kjell Bitustøyl

Reinteljingane – kor mykje er dei å lite på?

diverse

Minimumsteljing på Hardangervidda 2013 Foto: Kjell Bitustøyl

Eit tema som dukkar opp år etter år i villreinmiljøet er diskusjonen om dei årlege flyteljingane av rein og kor presise dei kan vera. Kva kan dei eigentleg fortelje oss om bestanden i eit villreinområde?

Få har så lang erfaring med teljing av villrein som reinsdyrforskar Olav Strand – enten det er minimumsteljing, kalveteljing eller strukturteljing. Difor er det nærliggjande å be om hans meining når det kjem meldingar om bestandsnedgang i eit område. Slike bestandstal byggjer ofte på det me kallar minimumsteljingar.

Minimumsteljing

– Kva er ei minimumsteljing? spør eg..

– Det er ei teljing på vinteren for å finne ut kor mykje rein ein har i eit villreinområde. Det er det du finn av dyr under teljinga. Så er det eit spørsmål knytt til dette: Kor mange av dyra som høyrer til i området har du fått med deg i teljinga? Altså minimum er vesentleg mindre enn det du har, og det faktum at du kan koma til å telje same dyret to gonger, då får ein for høge tal. Det er i det heile ein betydeleg usikkerheit rundt slike teljingar. Men det er det beste ein har, så ein bør bruke teljingane, seier Strand.

Han understrekar at NINA, der han jobbar, har ansvar for kalveteljingane og strukturteljingane i overvåkingsprogrammet i samarbeid med villreinutvalet, medan minimumsteljingane eine og åleine går i regi av villreinutvalet.

Få undersøkingar på dødstal

Strand stadfester at ei minimumsteljing kan slå båe vegar. Men korleis ser han for seg at dette får innverknad på fastsetjing av jaktkvotar?

– Ein tek utgangspunkt i det ein meiner ein har i vinterbestand. Vidare kjem ei kalveteljing i juli med kalv pr. simle og ungdyr, og så har du strukturteljinga om hausten. Då kan ein finne ut kor mykje dei simlene ein har produserer av kalv, og kor stor del av stamma simlene utgjer. Utifrå dette lagar ein seg eit reknestykke på neste års forventa produksjon av kalv. Dette er ei utfordring: For kva er det me trur me får produsert av kalv til neste år. I nokre villreinområde område kan dette variere mykje frå år til år, med vêr og føre, vinterforhold osv. Og likeins vil talet på døde dyr kunne variere ein del. Dødstala har me få undersøkingar på. Å estimere dødstala på eit presisjonsnivå slik at dei er veldig relevante for forvaltninga, er utruleg krevjande. Er dødstala på 3% eller er dei på 12%? Dette kan gje eit stort utslag i eit bestandsrekneskap over tid.

Strand seier at det er mykje som kan føre til variasjon i bestanden. Difor er det ofte slik at det er ei nokså urealistisk forventning om kor føreseieleg bestandsutviklinga er. Ein får seg overraskingar, ein kan ha mindre rein enn ein trudde.

Kunnskapen finst lokalt

At mange dyr manglar når minimumsteljinga er unnagjort, er altså vanleg.

– Kva svarar du som forskar når du får spørsmål om akkurat dét temaet?

– Akkurat der trur eg dei er best rusta til å vurdere dette sjølve i eit villreinområde. Dei har slik sett ikkje noko anna val enn å leggje tala dei har til grunn for forvaltninga. Men er det frykteleg overraskande tal – det kan ha vore dårlege vêrtilhøve og greier – så legg ein litt mindre vekt på teljinga enn om ein synest at «det her var ei knallbra teljing, med suverene snøtilhøve, i år hadde vi verkeleg kontroll på sakene.» Då vil ein leggje større vekt på denne teljinga. Men dette er ikkje ei beint fram matematisk sak.

– At dyr kan ha vandre over til eit anna område er vel eit moment ein må ta med?

– Ein kan ikkje avvise det, men at hundrevis av dyr har vore på rømmen til stadigheit og kryssar vegar, hyttefelt o.l. utan å bli oppdaga, det er ikkje særleg sannsynleg.

Å forvalte villrein er vanskeleg

– Kva slags råd bør ein gje til dei som er bekymra for villreinstamma si?

– Viss dei heile tida finn færre dyr enn kva dei bør finne, så kan det tyde på at dødstala er større enn dei har rekna med. Men det er heilt håplaust for ein utanfrå å seie nokon anna enn at viss det er for lite dyr, då er det berre å redusere jaktuttaket og samtidig investere meir i teljingar og finne betre ut kvar dyra er.

Slik er det å forvalte rein.

Stor hjelp frå GPS-data

– I nokre område har det til tider òg vore det motsette problemet: at ein har vore redd for at det blir for mykje dyr i høve til tilgjengeleg beite?

– Dette har prega forvaltninga på Hardangervidda, ein har vore redd for at stamma skal bli så stor at jakta er eit lite effektivt forvaltningsverktøy. Til vanleg greier du maksimalt å ta ut 2-3000 dyr utan ekstraordinære tiltak.

Strand understrekar at ein i dei seinare åra har hatt god hjelp frå GPS-data i samband med teljing.

– Ta for eksempel viss du har to forskjellige flokkar, og så viser GPS-en at det er same flokken, altså har ein talt dobbelt. Det er ikkje enkelt det der, for eitt av problema med all slik estimeringa av rein, er at dei gjeng i flokkar og at den «oppdagbare» eininga i ei teljing er ein flokk der det kan vera alt frå to dyr til 1000 dyr.

I dei store villreinområda kan i fylgje Strand bruken av GPS-sendarar minske feilmarginen. Han nemner Setesdal som eit døme på korleis det har blitt etter at ein slutta med GPS-sendarar.

– No er det mykje vanskelegare å få gjennomført ei god kalveteljing og ei god strukturteljing.

Presisjon er vanskeleg

Konklusjonen til Strand er relativ enkel:

– Er ein redd for at ein har alt for lite dyr, så må ein berre jakte litt mindre, samtidig som ein brukar meir energi i samband med teljingane. Så har me eksempel på at ein har plussa på: «Me har sikkert meir enn kva me har». Og så går det to år til og stamma er redusert til halvparten av det som var stipulert.

– Så er det dette med forventningar?

– Ja, ein forventar at det her skal bli så presist, slik som f.eks. på Hardangervidda der ein sit og diskuterer 500 eller 1000 dyr. Og ein må gjerne drive med det, men å ha nokon sikkerheit for det, det er noko heilt anna. Om me brukar Hardangervidda som eksempel og har ei eksakt vinterteljing gå ut frå, og så legg inn variasjon på kalveproduksjon og jaktuttak, då er feilmarginen pluss-minus 1000 dyr i forhold til utgangspunktet. Difor må ein heile tida justere og bruke dei tala ein får.

Omsynet til jegerar og grunneigarar er styrande

Olav Strand seiar at det kanskje er slik at forvaltarar og rettshavarar har eit ønskje om større stabilitet og framsynt planlegging enn det som er mogleg.

– Éin ting er omsyn til stabilitet og bestandsstorleik utifrå grunneigar-, rettshavar- og jegersynspunkt, ein annan ting er omsyn utifrå meir økologiske variablar. Om du nok ein gong ser til Hardangervidda, så er det mange som ønskjer seg ein stor bestand for å få mykje jaktkort, men kalvane er 12 kg, så det er ikkje så mykje som tilseier at bestanden er for liten.

Strand avsluttar slik:

– Eg trur at det i forvaltninga ofte er omsynet til ønskja frå jegerar og grunneigarar som styrer, og med tanke på bestandsmål er det mykje trongare det intervallet dei synest er greitt enn kva som er greitt reint biologisk.

villrein.no – Kjell Bitustøyl

Skiløp over Hardangervidda legg ned

diverse

Det ekstreme skiløpet Åsnes Expedition Amundsen på Hardangervidda legg ned aktiviteten etter 10 år. Arrangementet har vore ein suksess og har av mange blitt kalla «verdas hardaste skiløp». Men Xtremeidfjord, som står bak arrangementet, har altså funne ut at tida er inne for å avvikle. Omsynet til vilreinen veg tyngst.

Arrangøren Xtremeidfjord seier i ei pressemelding at skiløpet heilt frå starten har samarbeidd godt med SNO om val av løypetrasé i høve til kvar villreinen er. Og slik har dei i alle år vore opptekne av at løpet ikkje skulle koma i konflikt med villreinen. Dei har òg fokusert på ein miljøprofil med minimal motorferdsle, nulltoleranse for forsøpling, og streng utveljing for kven som skulle delta. Samarbeidet med SNO og Statsforvaltaren og lokal styring med sikkerheit i fjellet har gjort at arrangementet har vore gjennomført på ein god måte i fylgje arrangøren.

Villreinen veg tyngst

Når dei no likevel vel å avvikle, er det fordi villreinen på Hardangervidda er under press. Leveområda krympar på grunn av diverse utbyggingar rundt Vidda, og motorferdsle og anna menneskeleg aktivitet har auka. Og det er summen av alt dette som går utover villreinen og leveområda deira. I ei komande kvalitetsnorm for Hardangervidda tyder alt på at både helsetilstand og kondisjon ikkje er god nok.

Åsnes Expedition Amundsen er berre eitt arrangement av fleire, men dei innser at fleire og fleire trenar til løpet , både i traseen og elles på Hardangervidda, og den nødvendige kunnskapen for å ta tilstrekkeleg omsyn til villreinen er ikkje på plass. Difor vel dei å leggje ned skiløpet frå og med i år i fylgje pressemeldinga.

Del av ein større dugnad

Endre Lægreid, leiar i Villreinnemnda for Hardangervidda, seier i ein kommentar at det er viktig at det kjem lokale initiativ for å bidra i den store dugnaden som er nødvendig for å sikre villreinen og villreinfjella. Difor synest han Xtremeidfjord si avgjerd om å leggje ned løpet er viktig å få fram i ljoset. Det er eit godt døme på at ein ser etter kva ein sjølv kan bidra med, – ikkje berre kva alle andre bør bidra med. Lægreid håpar dette initiativet frå Eidfjord vert ein inspirasjon der ulike brukargrupper i større grad må tilpasse seg villreinen, og ikkje omvendt!

Han vil òg gje ros til ho som var drivkrafta for å få i gang Åsnes Expedition Amundsen, Kari Varberg Øydvin. Ho har stått i spissen for eit arrangement som har bidrege til at veldig mange har fått kjenne på både utfordringar og meistring på Vidda. Hennar villreinfokus ved gjennomføring av arrangementa har vore til eksempel og lærdom for mange. At ho står i spissen når styret no har erkjent at det ikkje lenger er rett å halda fram med arrangementet, understrekar hennar oppriktige engasjement for reinen.

Kari Øydvin Varberg

Kva svarar hovudpersonen sjølv på spørsmål om kva for reaksjonar som har kome på avviklinga? Kari Øydvin Varberg seier det har vore stille, men at dei av løparane ho har snakka med, naturleg nok var skuffa, men at dei – når dei fekk forklart samanhengen – forstod bakgrunnen for vedtaket. Ho håpar at vedtaket om å avvikle blir oppfatta slik at dei gjeng føre med eit godt eksempel, og at det blir lagt merke til ute blant folk. Sjølv er ho overtydd om at dei har gjort det rette av omsynet til villreinen, ho kjenner det heilt inn i sjela, seier ho.

villrein.no – Kjell Bitustøyl

Villreinnemnda for Reinheimen-Breheimen lyser ut middel til villreintiltak

diverse

Av Villreinnemda for Reinheimen-Breheimen:
Villreinnemnda har totalt kr 129.996,- til utdeling i 2021.

Villreinnemnda lyser ut middel til villreintiltak med søknadsfrist 15.06.21. Tilskot til villreintiltak er innbetalte fellingsavgifter for villreinjakt som blir ført tilbake til det einskilde villreinområde. Middel kan bli brukt til tiltak som:

1. Styrker forvaltninga av villreinstamma.

2. Styrker kunnskapen om villreinen sin arealbruk i både nåtid og fortid.

3. Fremmar befolkninga sin forståing og kunnskap om villreinen sin bruk av fjellområda.

Søknad skal innehalde målsetting og beskriving av tiltaket, budsjett (kostnadar og finansiering) og tidsramme for gjennomføring, namn og kontonummer til søker.

Send søknaden til:
Villreinnemnda for Reinheimen-Breheimen
Moavegen 30
2690 Skjåk

tor.taraldsrud@skjaak.kommune.no

Reinsdyrfotografen Johan Brun (1922-2021)

diverse

Så har han gått ut av tida, den kjende og kjære fotografen Johan Brun, han blei 98 år gamal. I villreinmiljøet er han kjent som ein viktig bidragsytar med framifrå bilete av reinsdyr, særleg av simler og kalvar, dei fleste tekne i samband med at han var saman med forskar Terje Skogland på Vestvidda over ein lengre periode i samband med kalvinga.

Johan Brun var ein nestor i norsk presse, fotograf i Dagbladet frå 1948 til 1989. Han etterlet seg ei stor biletsamling, ei biletsamling som Norsk Folkemuseum no har hand om. Johan Brun var oppvaksen i Uvdal i Numedal. Og med tanke på reinsdyrfotografen, var det møtet med Opdal Renkompani og tamreindrifta i Uvdal som var det fyrste han kom borti. Han fekk som relativt ung gut vera med reinsdyrgjetarane inni fjellet og har fortalt at då fekk han høyre ord han aldri hadde høyrt på skulen. Då Opdal Renkompani måtte slakte ned i 1957, var han på staden og dokumenterte med fotoapparat. I tillegg til reinsdyrfotografia, har han ei rekkje bilete frå Hardangervidda, til dømes av sauedriftene som for innover. Sjølv var han og familien sauegjetararar i Geitevassdalen om somrane. Dette resulterte blant anna i den poetiske og vakre serien «Dager på Dagfiske» i Dagbladet. Han hadde begynt som sauegjetar i 1971 og heldt på med dette saman med kona Ingrid i 25 år, nokre veker kvar sommar. Det høyrer med å fortelje at Johan Brun var med og fekk etablert og systematisert gamle bilete frå Nore og Uvdal, det som heiter Nore og Uvdal fotoarkiv som ligg under biblioteka i kommunen.

På Vestvidda med Terje Skogland

Johan Brun kom tidleg i kontakt med reinsdyrforskar Terje Skogland, han blei med han i fleire fjellområde, men det er særleg bileta frå vårane på vestsida av Hardangervidda han er kjent for. Her var han òg nær sitt yndlingsmotiv på Vidda: Hårteigen. Det blir fortalt at så sant det var mogleg, prøvde han å få med Hårteigen på bileta sine, enten det galdt rein eller planter.

Johan Brun har sjølv fortalt i boka «År og dag – Johan Bruns fotografier» at han var med Skogland ei veke eller to i ca. 15 år, siste våren var i 1994, Terje Skogland døydde av kreft året etter. Brun fortel: «Og det var et privilegium å være sammen med Terje, som både visste alt om rein og fjell, og som var slikt et hyggelig menneske. Terje begynte å veie reinkalver på 1970-tallet for å se om en styrt reduksjon av flokken gjennom jakt gjorde at kalvene ble større. […] Vi ventet i 2-3 timer til simla hadde fått slikket kalven, diet og båndet mor og kalv var etablert. Så skyndte vi oss frem og veide kalven, som ennå ikke er redd for noen ting, i et nett. Ventet vi for lenge, kanskje 4 timer, så hadde kalven begynt å få en annen innstilling til verden og løp fra oss. Hver vår veide vi rundt 20-30 kalver på en drøy uke i slutten av mai.»

“Kalven sover i lyngen på Sylfestnuten (1434 m.o.h.) på Hardangervidda mai 1994.” Foto: Johan Brun

Det var dette siste året, i 1994, at Johan Brun fekk teke det ikoniske fotoet av reinskalven i Sylfestnuten, ein tre og ein halv time gamal kalv. Fjelloppsynsmann Magne Hallanger fortel at dei aldri har vore så tett på så mange simler som kalva som denne siste gongen. Dei hadde elles ingen tekniske hjelpemiddel, berre ski. Dei låg i Oposjå, og simlene kalva nesten på trappa på hytta, ifylgje Hallanger, som òg seier at det var som om simlene ville seie farvel til reinsdyrforskaren på denne måten.

Sjå link: https://www.villrein.no/aktuelt/med-terje-skogland-p-vestvidda-i-kalvinga?rq=skogland

Johan Brun var eit uvanleg generøst menneske, det kan mange stadfeste, han lånte ut bileta sine til ulike formål i aust og vest.

Då det var snakk om ei utstilling av fjellbileta til Johan Brun, og han blei spurt om kva for bilete ein skulle velje av fotografen sjølv, sa den aldrande meisterfotografen – som hadde vore med på så mykje – at han gjerne ville at ein skulle bruke biletet med den vesle kalven han hadde i armane.

Det var fjelloppsynsmann Magne Hallanger og Johan Brun som vog og mælte kalvane siste turen Terje Skogland var i kalvingsområdet på Vestvidda, han sjølv var for svak til å utføre dette arbeidet. Her er det Johan Brun som held rundt ein liten kalv, dette arbeidet likte han svært godt, i fylgje Hallanger. Dette er frå ei biletsamling etter Johan Brun som Hardangervidda Nasjonalparksenter har hand om. Foto: Magne Hallanger

villrein.no – Kjell Bitustøyl

Internasjonal kartlegging av migrerande klovdyr

diverse

Villrein frå Setesdal Austhei på trekk, her kryssar dei Fylkesveg 45 i nærleiken av Store Bjørnevatn. Foto: Sjur Johan Vatnedalen

Ei ekspertgruppe sett saman av 92 forskarar og naturvernarar frå mange land har tatt initiativ til å kartleggje migrerande klovdyr over heile verda. Initiativet kalla GIUM er det fyrste i sitt slag og blir presentert i siste nr. av det velrenommerte tidsskriftet Science. Prosjektet samarbeider med FN’s konvensjon for bevaring av migrerande artar av ville dyr (CMS).

Planen til GIUM (Global Initiative for Ungulate Migration) er å utarbeide detaljerte kart over sesongvandringar til flokkar av ville dyr over heile kloden. Slik vil karta kunne vera til hjelp for regjeringar, urfolk og lokalsamfunn, planleggjarar og naturforvaltarar, og med det kan dei identifisere noverande og framtidige trugsmål mot desse vandringane. Ved hjelp av desse karta vil ein kunne førebygge aukande menneskelege avtrykk som trugar dei migrerande artane. Dette kan skje gjennom å identifisere interessentane og få til samarbeid om løysingar, heiter det i artikkelen i Science.

Gjeld mange uilke område

Døme på slike vandringar er mogolske gazeller, gnuer i Serengeti, guanacos (lamaer) i Sør-Amerika, karibu og villrein i nordlege strøk, hjort i Nord-Amerika, rådyr i Europa og mange fleire, i det heile eit stort mangfald. Desse trekkande klovdyra høyrer til i naturlege økosystem, ikkje minst som byttedyr for rovdyr. Dei gjev òg verdifulle bidrag til mange lokalsamfunn gjennom turisme og fangst, og mange av dei er tett vovne saman med lokalkulturen mange stader.

Det alvorlege i dagens situasjon er at mange av desse vandrande flokkane er i sterk tilbakegang på grunn av hindringar som vegar, gjerde og andre menneskeskapte barrierar. Dette gjeld i mange område, til dømes i Kenya, der vandringane til sebra og gazelle nærast har kollapsa.

FN’s representant Amy Fraenkel seier at dei er glade for å ha fått eit nytt verktøy for å styrke innsatsen for bevaring av vandrande flokkar rundt om i verda. Migrerande flokkar er avhengige å ha område for å beite, for å formere seg og for å kvile. Blir hindringane for mange, kan heile populasjonar stå i fare.

Klimaendringane

Ein faktor som kjem i tillegg er klimaendringane som påverkar og kompliserer dei sesongvise flokkvandringane. Dette atlaset vil kunne bidra til å gjera viktige prioriteringar med tanke på kva for migrasjonsruter som treng ekstra vern og slik vera til hjelp for dei som tek avgjerdene.

Der er alt gjort ein del vellykka kartlegging av slike migrasjonsruter i mange land. Forskarar og naturvernarar som deltek håpar at det detaljerte kartarbeidet som alt er gjort, vil kunne inspirere andre og med det syte for betre vern av faktiske trekkvegar i fleire land i verda.

Moderne GPS-teknlogi og urfolkskunnskap

Ein global traktat frå FN, CMS (United Nations Convention on the Conservation of Migratory Species of Wild Animals), gjev ei plattform for bevaring og berekraftig forvaltning av migrerande dyr og leveområda deira. GIUM samlar ekspertar frå heile verda for å forsterke og gjera synleg behova for bevaring av migrerande artar og leveområda deira. Nyaste nytt av teknologi, slik som bruk av GPS-data og digitale hjelpemidel med kartarbeid o.l., vil bli teke i bruk i kombinasjon med tradisjonskunnskap lokalt og frå urfolk. Teamet vil òg kartlegge tapte trekkvegar.

Ved hjelp av kart som alt finst, kan ein alt no slå fast at mange område er for små og spreidde til å kunne ta vare slike store migrasjonar av dyr. Samtidig har ein eksempel på kart som viser at kulturen til folkegrupper som til dømes inuttane i Canada, er djupt rotfesta i det årlege kaributrekket. Her har slike vore kart til stor hjelp for å få til ei berekraftig utvikling.

Det høyrer med å fortelje at i videoen som er knytt til dette prosjektet, finst eit opptak av ein villreinflokk fra Setesdal Austhei som kryssar Riksveg 45 ved Store Bjørnevatn i Valle, flokken er på veg sørover mot kalvingsplassane, eit velkjent årleg trekk. Videoen er filma av Sjur Johan Vatnedalen.

villrein.no – Kjell Bitustøyl

Krav til skyteprøve forenkles

diverse

For å få gjennomført oppskyting for storviltjegere for jaktåret 2021/22 på en smittevernmessig god måte, forenkles kravene. For årets oppskyting er det kun krav om å avlegge 5 prøveskudd mot dyrefigur. De 30 obligatoriske treningsskuddene er dermed ikke et krav i år. Dette gjør også at skyteprøven kan avlegges på en kveld, ikke over to slik vanlig ordning er. Les mer om dette på Miljødirektoratets sider, der kan du også lese den midlertidige forskriften i sin helhet.

Vi oppfordrer fortsatt jegerne til å trene mer enn det obligatoriske kravet.

Kalving og kalvingsplassar

diverse

Mai er kalvingstid i reinfjellet, det er då nytt liv kjem til – kalvane som skal bli årets tilvekst i reinflokkane. I kalvingstida er simlene ekstra vare og sky. Og dette er tida der ein må vise mest varsemd når ein bevegar seg i reinens leveområde.

Heldigvis for reinen får ein vel seie, så har naturen ordna det såpass klokt at mai er den mest uframkommelege månaden i leveområda til villreinen. Snøen kan vera blaut, bekkar og elvar fyk opp og kan vera vanskelege å krysse. Slik beskyttar naturen sjølv reinsimlene og dei nyfødde kalvane mot mange forstyrringar.

Ei interessant undersøking med tanke på korleis vandringane går føre seg opp mot kalvingstidspunktet viser at i perioden før sjølve kalvinga aukar dyra aktiviteten ein heil del og flyttar seg vesentleg lengre pr. dag om ein samanliknar med vinter- og migrasjonsperioden før kalving. (sjå Strand, Bevanger og Falldorf, NINA 2005) Ein annan faktor er at medan flyttinga om vinteren og tidleg vår ofte er retningsbestemt, endrar dette seg like fram mot kalving, då vandrar dyra meir hit og dit.

Simlene spreier seg i terrenget

Når det gjeld trekket mot kalvingsplassane, samlar simlene seg ofte i større flokkar, men når det kjem til sjølve kalvingstidspunktet, er det kjent at simlene spreier seg utover i terrenget i store område. Terje Skogland var ein av dei som forska intenst på reinkalvinga i fleire område, han skriv dette: «De som skal kalve, vandrer hvileløst, mens de som har kalvet, blir på kalvingsplassen i noen timer eller en dag til kalven greier å følge dem. Etter en uke er det hele over.»

Kalvingsplassane

I område med rovdyr vil reinsimlene naturleg halde avstand til hi-områda i kalvingstida. Men i fjellområde der rovdyr ikkje lenger utgjer noko trugsmål, er det andre faktorar som er viktigast: Dei kalveferdige simlene ser ut til å føretrekkje høgtliggjande område der dei kan ha god oversikt når kalven kjem til, samtidig må det ikkje vera for lang avstand ned til tidlege vårbeite. Skogland skriv om kalvingsplassane at desse er ikkje er faste, men varierer frå år til år avhengig av snøtilhøve og beiteforhold. Likevel peikar nokon område seg ut som betre eigna for kalving. Kunnskap frå eldre fjellfolk som hugsar langt tilbake, viser òg at dette med kalvingsområde kan variere sterkt.

Kva er kjenneteiknet på eit godt kalvingsområde? Studiar frå Hardangervidda (Strand, Bevanger og Falldorf, NINA 2005) peikar på at type kalvingsområde kan vera relativt fattige område med ei overvekt av område som er snødekte om sommaren og med mykje bart berg. NINA-rapporten frå 2005 nemner samtidig at åtferd og årstidsvariasjon når det gjeld å lokalisere kalvingsplassar, kan vera styrt av ytre faktorar som snøtilhøve som er viktige for framveksten av vegetasjon seinare på våren – altså det ein med andre ord ville kalle friskt og næringsrikt vårbeite.

Skogland nemner fleire faktorar som spelar inn for ein god kalvingsplass og med det god verneeffekt: område som er kupert, ofte i utilgjengeleg terreng. Vidare at dyra spreier seg i høgtliggjande terreng med mange barflekkar og søkk. Han tek òg med kalvens kamuflasjefarge, som går i eitt med den brune fargen på barflekkane. Denne vernepelsen mister kalven etter ca. tre veker

Kalven

Så tyr me nok ein gong til Olav Strand for å skildre sjølve kalven og den fyrste levetida, etter at feit reinmjølk er fortært og dei lange beina er testa ut. Dette er frå boka Villreinen – fjellviddas nomade (2015): «Etter noen få og utforskende dager, er det andre aktiviteter og nye prøvelser på programmet. Det skal lekes. Hva er vel en mer naturlig leke enn egne bein? Er du rein, ja, da er du bygd for å bevege deg! Bevegelse er reinens forsvar mot farer og den beste mulighet for å finne nok og riktig mat gjennom året. Ved fødsel er beina alt for lange og uregjerlige. En reinkalv er til å begynne med høyere enn han er lang, ikke rart det svaier! De to første ukene jumper kalvene bak sin mor etter beste evne, krokrygget og sene.»

Foto: Kjell Bitustøylvillrein.no - Kjell Bitustøyl — Foto: Kjell Bitustøyl

villrein.no – Kjell Bitustøyl

Håp om å utrydde skrantesjuke – her er anbefalingen

diverse

Dette er en pressemelding fra Mattilsynet og Miljødirektoratet:

Høyt bukkeuttak og generell bestandsreduksjon er blant tiltakene Miljødirektoratet og Mattilsynet foreslår for å bekjempe skrantesjuke blant villrein på Hardangervidda.

Direktoratene leverte 28. april sin anbefaling om håndtering av skrantesjuke til Landbruks- og matdepartementet og Klima- og miljødepartementet. Målet er å begrense, og om mulig utrydde, den dødelige sykdommen.

– Mattilsynet og Miljødirektoratet har i vår felles anbefaling lagt vekt på at det fremdeles er et håp om å utrydde smitten fra norske hjortedyrbestander. Vi står nå ved et veiskille i håndteringen av skrantesjuke. Hvis vi ikke kommer i gang tidlig nok med omfattende tiltak, vil vi sannsynligvis måtte gi avkall på muligheten for å utrydde sykdommen, sier Ingunn Midttun Godal, administrerende direktør i Mattilsynet. Slik situasjonen er nå, mener direktoratene at det ikke er grunnlag for å ta ut hele villreinstammen på Hardangervidda.

Nødvendig med kraftige tiltak

– Norge har et spesielt ansvar for villreinen i Europa, og vi ser kraftige tiltak som nødvendig for å ha en frisk bestand av både villrein og andre hjortedyr i framtiden, sier Ellen Hambro, direktør for Miljødirektoratet.

For å nå målet om å bekjempe, og om mulig utrydde, skrantesjuke, anbefaler Mattilsynet og Miljødirektoratet blant annet å:

redusere villreinbestanden og andelen bukk på Hardangervidda
hindre at villrein går mellom Hardangervidda og andre villreinområder
legge til rette for at villreinen bedre kan utnytte sine respektive områder
raskt ta ut syke dyr
redusere eller holde bestandene av elg, hjort og rådyr rundt Hardangervidda på et lavt nivå
stille krav til bruk av salt til beitedyr
videreføre regler om å dekke til slakteavfall under jakt i områder med skrantesjuke

– Det er den samlede effekten av tiltakene som blir avgjørende for resultatet, understreker Ingunn Midttun Godal.

Jakta fortsatt viktig

Et svært viktig tiltak for å bekjempe skrantesjuke er å redusere andelen voksen bukk eldre enn 3,5 år til et minimum. Siden voksne bukker beveger seg over store områder og har høyere forekomst av skrantesjuke enn simler og ungdyr, er uttak av voksen bukk ekstra viktig for å redusere smittefaren.

I tråd med VKM sine anbefalinger, mener Mattilsynet og Miljødirektoratet at en slik reduksjon av voksen bukk er viktig å gjennomføre allerede i løpet av 2021.

Direktoratene anbefaler også en generell bestandsreduksjon på Hardangervidda. Bestandsreduksjon gjør at færre dyr kan bli syke og mindre smitte vil skilles ut i miljøet. Reduksjonen bør i all hovedsak bestå av voksne dyr siden disse er viktigst å ta ut med hensyn til risiko for smitte, innhenting av kunnskap og bestandsreduserende effekt.

Mattilsynet og Miljødirektoratet ønsker et samarbeid med lokal villreinforvaltning og at mest mulig av uttaket skjer gjennom jakt. Direktoratene vil etter jakta vurdere om ekstraordinære uttak er nødvendig for å nå målet om å utrydde sykdommen.

Godt samarbeid med lokale parter

Mattilsynet og Miljødirektoratet har i denne prosessen hatt flere møter med ulike brukergrupper.

– Vi har opprettet en arbeidsgruppe med lokal villreinforvaltning og forskere for å se spesielt på tiltak rettet mot villreinbestanden på Hardangervidda. Vi har fått flere gode innspill som vi bruker i det videre arbeidet, sier miljødirektør Ellen Hambro.

Slik blir prosessen videre

Anbefalingen er nå levert til Landbruks- og matdepartementet og Klima- og miljødepartementet, som vil ta avgjørelsen om tiltak.

Les rapporten Mål, strategi og tiltak for håndtering av skrantesjuke i Norge etter positivt funn på Hardangervidda september 2020

Les vedleggene til rapporten hos Mattilsynet

Kontakt

Mattilsynet: pressevakt@mattilsynet.no, 469 12 910

Miljødirektoratet: presse@miljodir.no, 401 03 800

Vi søker naturveileder i fast, 100 % stilling

diverse

Foto: Rebecca Nedregotten Strand, Norsk Villreinsenter.

Vil du være med å jobbe med naturformidling, veiledning og annet informasjonsarbeid knyttet til villrein og fjelløkosystemene, alt med base på Hjerkinn?

Stiftelsen Norsk villreinsenter (NVS) ble opprettet i 2006 og har en nøkkelrolle i arbeidet for å sikre villreinstammene og villreinområdene i Norge. Villreinen er en viktig del av vår natur- og kulturarv, og Norge har et særskilt ansvar for å sikre framtida for Europas siste villreinstammer og deres leveområder. Stiftelsen Norsk Villreinsenter har to driftsenheter, en på Skinnarbu (NVS Sør) og en på Hjerkinn (NVS Nord).

Norsk Villreinsenter på Hjerkinn ligger midt i smørøyet av de store verneområdene og leveområdene for villrein. Senteret er et av de største forvaltningsknutepunktene i landet, og huser i dag daglig leder, 2 fagkonsulenter, 1 naturveileder og 1 informasjonsrådgiver som alle jobber for Norsk Villreinsenter, 2 nasjonalparkforvaltere for Dovrefjell, 2 nasjonalparkforvaltere for Rondane-Dovre, naturoppsyn fra Statens naturoppsyn, daglig leder ved pilegrimssenter Dovrefjell, Dovre fjellstyre og en medarbeider fra Statens vegvesen som leder samarbeidsprosjektet Kongevegen over Dovrefjell.

Foto: Martine Hårstad, Norsk Villreinsenter.

Sentrale arbeidsoppgaver vil være:

Naturformidling, veiledning og annet informasjonsarbeid knyttet til villrein og fjelløkosystemene
Formidle naturkunnskap i bred forstand
Utarbeide informasjons- og undervisningsmateriell
Stå for kursvirksomhet og tilrettelegging
Delta i villreinsenterets samlede virksomhet og oppgaveløsning.

Skoleverket og reiselivet er viktige målgrupper for naturveiledningen ved villreinsenteret.

Vi søker etter personer som har

Interesse for og helst erfaring fra naturveiledning

Høyere utdanning, fortrinnsvis med informasjonsfag/pedagogikk og/eller biologi/økologi/naturforvaltning i fagkretsen

Gode evner til samarbeid, nettverksbygging og til å arbeide selvstendig og målrettet

Gode språkkunnskaper, minimum norsk og engelsk

Førerkort klasse B

Vi kan tilby:

Spennende og utfordrende arbeidsoppgaver.
Kreativt, faglig sterkt og trivelig arbeidsmiljø.
Høy grad av selvstendighet i utførelse av arbeidsoppgaver.
Lønn etter avtale og gode forsikrings og pensjonsordninger.
Kontorplass på Norsk Villreinsenter Nord på Hjerkinn.

Ønska oppstart: Etter avtale.

Søknadsfrist: 19. mai.

Kontakt daglig leder Raymond Sørensen ved spørsmål: 91 62 37 15.

Mer info om Norsk Villreinsenter på www.villrein.no

Søknad med CV og tre referanser sendes til: raymond.sorensen@villrein.no.