Stiftelsen Norsk villreinsenter ble opprettet i 2006 med hovedformål om å fremme bevaring og bærekraftig forvaltning av villreinbestandene og villreinfjellene i Norge. Her kommer en oppsummering av vår aktivitet i 2018.
Stiftelsen Norsk villreinsenter jobber etter en strategisk plan (2016-2020) med fire målområder:
Den strategiske planen er konkretisert i årlige virksomhetsplaner (arbeidsplaner) for de ansatte ved driftsenhetene. Framdriften i virksomhetsplanene rapporteres til styret to ganger per driftsår, og oppsummeres i «Året som gikk», der også økonomiske nøkkeltall inkluderes.
2018 har vært et spennende og innholdsrikt år, og vi vil gjerne takke alle våre samarbeidspartnere og følgere.
Torsdag 13. juni avholder Øvre Numedal fjellstyre sin årlige “jegerkafé” i Rødberg. Sentrale temaer blir jakt, kvoter og prøveinnsamling.
“Jegerkafeen” er blitt en årlig tradisjon øst på vidda. Torsdag 13. juni kl. 19.00 avholdes årets arrangement på Rødberg Hotell. “Jegerkafeen” er gratis og det vil bli servert kaffe og enkel bevertning.
Sekretær i villreinutvalet for Hardangervidda, Svein Erik Lund og spesialinspektør i Mattilsynet, Andre Høva, holder foredrag. Sentrale temaer for kvelden blir innsamling av skrantesjuke-prøver, tellinger, kvote og alt det praktiske omkring jakta.
Eit mindre område frå litt innafor Mogen turisthytte og innover dalen retning Grislehovda har fått endra arealsone frå fjell- og fjordbygd til nasjonalt villreinområde ifylgje utkastet til revidert regionalplan for Hardangervidda. Justeringa er basert på nyare GPS-data. Foto: Kjell Bitustøyl
Det er no gjennomført tre høyringsmøte knytt til rulleringa av den regionale planen for Hardangervidda, i Uvdal i Buskerud, i Tinn i Telemark og i Ullensvang i Hordaland. Frammøtet har vore litt variabelt, men prosjektleiar Ellen Korvald er godt fornøgd med tilbakemeldingane som har kome.
Ein no midt inne i prosessen med å revidere den regionale planen for Hardangervidda, og nyleg har det vore avvikla tre opne høyringsmøte rundt i dei tre aktuelle fylka. Dei som har reist rundt for å informere om utkastet til revidert regionalplan er leiar i Hardangerviddarådet Lars Bjaadal og prosjektleiar/sekretær Ellen Korvald. Villrein.no var til stades på eitt av møta, på Norsk villreinsenter på Skinnarbu. Her var det høve for dei frammøtte å koma til orde undervegs eller etterpå.
Litt historikk
Det var Miljøverndepartementet som i 2007 gav landets fylkeskommunar i oppdrag å utarbeide regional planar for dei nasjonale villreinområda. Dei tre fylka Buskerud, Telemark og Hordaland fekk ansvar for å utarbeide ein slik plan for Hardangervidda. Den fyrste planen blei vedteke i 2011 og skulle gjelde fram til 2025. Det var ein føresetnad at den regionale planen etter kvart skulle rullerast. Hardangerviddarådet er styringsgruppe og er samansett av politikarar frå politisk leiing i kommunane, fylkespolitikarar, fylkesmennene og villreinnemndas leiar. Rådet blei oppretta etter at den regionale planen var vedteken av dei tre fylkeskommunane. Difor er det dette rådet som står for rulleringsprosessen som no er i gang.
Retningsgjevande plan
Lars Bjaadal er leiar i Hardangerviddarådet. Foto: Kjell Bitustøyl
Lars Bjaadal innleidde med å presisere at desse opne regionale møta både handla om informasjon og at dette var ein moglegheit til å koma med innspel og synspunkt på det framlagte utkastet, men at alle framlegg til endring måtte gjerast skriftleg innan 1. juli i år. Han rådde òg folk samstundes til å ta kontakt med eigen kommune slik at det var større sjanse for å få gjennomslag for dette også i kommunale planar.
Ellen Korvald la vekt på at ein slik regional plan er ein grovmaska og rådgjevande plan som må fylgjast opp av kommunane, altså ein retningsgjevande plan. Ho oppsummerte den fyrste planperioden med at kommunane har brukt planen ulikt, ikkje minst handlar dette om at omløpet til dei kommunale planane varierer sterkt. Korvald sa at denne rulleringa ikkje handlar om å endevende den opphavlege planen, men å ta tak i svake sider ved denne. I den samanheng har alle kommunane kome med sine innspel og sine prioriteringar. For alle gjeld det å halde seg til gjeldande lovverk, men med moglegheit for å bruke dispensasjon, til dømes i byggjesaker.
Nytt kart
Korvald viste fram det nye kartet med dei endringane som er forslegne. Desse er gjort dels på bakgrunn av innspel frå kommunane, dels på grunn av ny kunnskap, bl.a. GPS-data, og dels på grunn av nye statlege føringar som har kome etter 2011. Til det siste blei det kommentert at sti- og løypeplanar ikkje var med i den opphavlege planen. Det blei elles understreka at kunnskapen om villrein og ferdsel har langt større fokus no enn tilfellet var i 2011.
Arealsoner
Ein viktig del av den regionale planen for Hardangervidda handla om dei såkalla arealsonene. Her er noko blitt endra slik at ein no sit att med fylgjande soner: nasjonalt villreinområde, fjell og annen utmark, stølsdaler, fjell- og fjordbygder og utbyggingssone (tidl. fritidsbebyggelse og reiseliv ). I tillegg har det blitt utarbeidd meir detaljerte kart, ei forbetring som fleire har etterlyst.
I utkastet til revidering av den regionale planen er det i arbeidet med desse sonene at fleire av endringsforslaga har kome. Bjaadal la her vekt på at dette handlar om å balansere omsynet til villreinen i høve til behovet for utvikling. Korvald supplerte med at dette òg handlar om kommunalt skjønn, så kjem fylkesmannen inn og godkjenner eller ikkje.
Generelt kunne Korvald vise til at det meste er uendra i høve til dei ulike sonene, men at nokre mindre føreslegne område har fått omdefinert status. Dette gjeld til dømes ei endring frå fjell- og annen utmark til stølsdal i Hol og ei endring frå nasjonalt område til stølsmark i Valldalen i Odda. Bjaadal kommenterte elles at den nyleg vedtekne utbygginga i Sysendalen som grip inn i regionalplanområdet handlar om politisk kjøpslåing, der Eidfjord kommune sitt framlegg til utbygging har blitt godkjent av styresmaktene sentralt. Avslutningsvis på møtet på Skinnarbu blei det sagt at det er viktig å få til denne rulleringa før dei nye fylka er på plass.
Prosjektleiar Ellen Korvald viste kor detaljert utkastet til nytt regionalplankart for Hardangervidda er. Foto: Kjell Bitustøyl
Fange opp stemninga
Ellen Korvald seier i ein kommentar i etterkant av dei tre møta at hovudinntrykket er at det er viktig med slike møte der det både er mogleg for folk å stille spørsmål og koma med eigne synspunkt. Om frammøtet, som varierte mellom 15 og 30, seier ho at dei som er opptekne av dette har møtt fram og at meiningane har vore sterke og tydlege. For Ellen Korvald og Lars Bjaadal har dette handla om å lytte og fange opp stemninga, som ho seier det. Korvald ser òg tilbake på den førre prosessen og ser at dei som hadde ting på hjarte den gongen, kanskje har sett at den regionale planen har betydd noko rundt i dei ulike kommunane.
Imingfjell og Valldalen
Konkret er det nokre saker som har vekt mykje debatt, dette gjeld sjølvsagt vegen over Imingfjell der meiningane på båe sider er svært sterke i fylgje Korvald. Dette var òg noko ein kunne observere på møtet på Skinnarbu. Her har det i fylgje Korvald kome politiske innspel lokalt på tvers av dei opphavlege planane, innspel om prøveopning med opning av denne vegen vinterstid. Ulikt andre saker i dette nye utkastet har styringsgruppa her ikkje landa ned på eitt framlegg, men skissert opp tre alternativ, det eine av desse er i tråd med framlegget om ei prøveordning. Etter høyringsrunden med innspel er det så styringsgruppa som skal koma opp med kva alternativ ein landar på.
Eit anna stridsområde er Valldalen i Røldal, også her var temperaturen høg, seier Korvald. Men ulikt Imingfjell har styringsgruppa i dette tilfellet landa på eitt alternativ som eigentleg er eit kompromiss: Å omdefinere vestsida av dalen til stølsdal, mens austsida av dalen blir verande innafor nasjonalt villreinområde. I høve til utbygginga i Sysendalen seier Korvald at sjølv om næringsdepartementet no har konkludert, vil styringsgruppa ha eit tolkingsrom i høve til korleis ein skal definere sonene i dette området. Men dette er ikkje eit høyringsspørsmål, seier ho.
Av mindre kontroversielle saker nemner Korvald at det i Hol har kome fram ynskje om å omdefinere tre mindre område frå fjell og annen utmark til stølsdal, medan det i Rollag har kom ynskje om å utvide villreinkorridoren på Vegglifjell.
Nye GPS-data
På det nye kartet har det òg kome små utvidingar av nasjonalt villreinområde, med basis i nye GPS-data frå merka villrein. Dette gjeld Tinn og Vinje kommunar og har blitt diskutert, men stort sett positivt mottatt i fylgje Korvald.
I fleire av møta har elles dette med turisthytter og utviding fått ein del merksemd. Reaksjonane her har variert frå bekymring om auka trafikk i villreins leveområde til kommentarar om at rammer for utviding av turisthytter utanfor nasjonalparken nesten kan bli strengare enn innanfor, noko som sjølvsagt kan virke urimeleg.
Korvald oppsummerar med at det er no toget går for skriftlege høyringssvar, og fristen er altså 1. juli.
Villreinrådet i Norge har laget et temahefte med en samling av artikler innen temaene arkeologi, fangstanlegg og fangstkultur. Samlingen består i hovedsak av artikler som tidligere har vært utgitt i Villreinen. Det har blitt et spennende og omfattende hefte på ca. 130 sider, og trykkes opp i et begrenset antall. I tillegg vil temaheftet bli publisert i en digital utgave.
Temaheftet Arkeologi, fangstanlegg og fangstkultur er klart for salg/utsendelse!
VILLREINEN 2019 er klar for salg og har mye godt lesestoff å by sine lesere. Enten du er jeger, rettighetshaver, forvalter eller forsker bør innholdet i VILLREINEN falle i smak.
For å nå enda flere lesere gir Villreinrådet i Norge også ut Villreinen 2019 digitalt. Med digital utgave fritt og lett tilgjengelighet på “alle skjermer”, vil forhåpentligvis leserkretsen utvides. Den digitale utgaven blir tilgjengelig kort tid etter fagdagene på Dombås 6. og 7. juni.
God lesing – enten det er på papir, på skjerm eller begge deler!
I eit intervju med villrein.no frå mars 2018 uttalte leiar i Norske Reindriftsamers Landsforbund (NRL), Ellinor Marita Jåma, i høve til debatten om vindkraft, at villrein har eit mykje sterkare vern enn tamrein. Nyleg hadde Jåma eit innlegg i samband med eit stortingsseminar om samisk reindrift. Villrein.no tek med eit resymé av dette innlegget.
Bakteppet
1. april la Norges vassdrags- og energidirektorat (NVE) fram prioriteringane dei har gjort i høve til nasjonal ramme for vindkraft på land. Det er vel kjent at villreinområda har kome forholdsvis godt ut av denne planen, noko villreinmiljøet sjølvsagt er glade for. Det har òg kome fram at fylkesmennene og NVE har lagt vesentleg vekt på den folkerettslege plikta Noreg har overfor det samiske folket, og særleg reindriftsutøvarane, i planen som er lagt fram. Samtidig er gigantiske og dramatiske utbyggingar i reinbeiteområde alt i gang, på Fosen og på Kvaløya utanfor Tromsø. I Stokkfjellet vindkraftverk i Selbu er det endelege vedtaket om utbygging no gjort, noko som vil få følgjer for den sørsamiske reindrifta i Riast-Hylling reinbeitedistrikt. Villreinforskar Olav Strand legg heller ikkje skjul på at det er ein forskjell, og at institusjonane som har ansvar for villreinen står mykje sterkare enn tilfellet er for tamreinen. Ikkje minst gjeld dette midlar i høve til finansiering av forsking. Dette gjer at villreinen og forvaltninga rundt denne står langt betre rusta i høve til utbyggingsinteresser. Eit godt stykke på veg skil elles utfordringane for reindrifta seg lite frå aktuell villreinproblematikk, særleg i høve til tap av areal.
Ellinor Marita Jåma
Leiar i Norske Reindriftsamers Landsforbund, Ellinor Marita Jåma, er sterkt kritisk til manglande “tamrein”-hensyn i vindkraftsaker. Foto: Kjell Bitustøyl
Det er med dette bakteppet interessant å lytte til korleis NRL opplever denne situasjonen. Innlegget til NRL-leiar Ellinor Marita Jåma, “Reindriftens utfordringer med vindkraftutbygging”, blei halde på eit stortingsseminar arrangert av partiet SV tysdag 30. april i Oslo.
Ellinor Marita Jåma legg vekt på at både reindrifta og lokalbefolkninga har kome med sterke protestar og sagt at dei ikkje ynskjer vindindustri i områda sine. Argumenta er at vegnett legg beslag på store område, dei ruver i terrenget, genererer støy og for reindrifta fører anleggs- og driftsfasen til at reinen blir forstyrra slik at dei vik unna desse områda. For reindriftsutøvaren fører dette til meirarbeid med å halde flokken i eit ynskt område, og ein får dårlegare slaktevekter. Det er òg større fare for konfliktar med naboområde i reindrifta og andre interesser, til dømes jordbruket, og i nokon tilfelle kan det bli dårlegare reproduksjon.
Aukande press på areala
Vindkraftutbyggingane kjem på toppen av eit stadig aukande press på beiteareala i form av gruvedrift, fritidsbusetnad, skuterløyper, infrastruktur m.m. I fylgje Jåma blir det hevda at dette eine tiltaket berre gjeld nokre kvadratmeter av store beiteområde. Til dømes har arealstyresmaktene gjeve grønt lys for utbygging utan at det har blitt teke nemneverdige omsyn til tidlegare inngrep og dei negative sidene ved desse. På denne måten har reindrifta, ifylgje Ellinor Marita Jåma, i løpet av dei siste 30 åra blitt sterkt nedbygd og inngrepa har ikkje blitt vurdert i høve til dei samla effektane som desse gjev.
Ulik forståing av verklegheita er ei viktig erfaring Jåma har fått med seg gjennom åra som leiar i NRL. Ho drøftar mellom anna omgrepet “tamreindrift”, eit innarbeidd omgrep som blir brukt både av styresmaktene og reindrifta sjølve. Slik blir tamrein ofte assosiert med husdyr og same graden av tamheit. Men tamreinen er eigentleg eit viltlevande dyr, som korkje er heilt vill eller heilt tam, altså ein stad mellom husdyr og villrein. Slik har oppfatninga frå styresmaktene ført til fleire konfliktar med reindriftsnæringa.
På eigne premiss
Ut frå dette resonnementet meiner Jåma at reindriftsnæringa må definerast på eigne premiss. Dette gjeld blant anna “for mykje rein”-problematikken. Her meiner Jåma at Landbruks- og matdepartementet (LMD) har bidrege til ein myte om at reintalet er eit gjennomgåande problem i reindrifta. Også forskarar brukar slike argument i fylgje Jåma. Ho meiner at det er eit større tal på reinbeitedistrikt som slit med eit for lågt tal enn eit for høgt tal, mykje på grunn av stort rovdyrtrykk, og det trass i at dette er område der reinen er i svært godt hald året gjennom.
Jåma tek òg for seg omgrepet “dårlege beite”. Her meiner ho at styresmaktene og einskilde forskarar brukar dette i høve til at eit område er nedbeita pga. for stort beitetrykk, medan reindrifta sjølve brukar dette omgrepet i høve til vinterbeite, det handlar om at reinen ikkje har tilgang til beita fordi dei kan vera dekte av snø og is.
“For mykje rein”
Sett i høve til vindkraftutbygging meiner Jåma at majoritetssamfunnets forståing bygd på ikkje-fagleg tilnærming og mangel på felles kunnskapsgrunnlag, er utslagsgjevande i høve til vedtak om arealinngrep og forvaltning. Slik blir saka framstilt som om det er ”for mykje rein” som er problemet, og at reineigarane må tilpasse reintalet etter kvart som beitegrunnlaget blir innskrenka. I praksis betyr dette at ein reinflokk som er tilpassa areala før inngrepet frå ein vindkraftutbygging kjem, har blitt for stor etter at inngrepet er gjennomført. Jåma ropar her eit varsku: “Hvis reineierne skal bli pålagt å redusere reinflokken i takt med arealinngrepene, er det snakk om et fåtalls år før vi ikke lengre har en samisk reindriftskultur i Norge”.
“Vindkraft har liten effekt på reindrifta”
Jåma seier at konsesjonsstyresmaktene legg til grunn at vindkraftverk har liten negativ effekt i driftsfasen. Som døme på at det motsette er tilfelle meiner ho, med basis i både erfaringskunnskap og forsking, at simler med små kalvar er svært skye på grunn av instinktet simla har overfor kalven. Noko som betyr at simlene aldri vil nærme seg ein vindturbin eller eit anna inngrep som utgjer ein barriere i terrenget. Det fenomen at reinsbukkane, spesielt på våren, i større grad kan passere slike barrierar, blir brukt som parameter på at reinen ikkje skyr vindturbinar. Dette meiner Jåma ikkje gjev eit riktig bilete av korleis slike inngrep påverkar reinflokken som heilskap. Difor er NRL opptekne av at konsekvensutgreiingar skal ha legitimitet i reindrifta. Dei vil bli involverte, og dei vil at deira kunnskap skal leggjast vekt på.
Simler med kalv er ekstra sensitive for slik utbygging. Foto: Kjell Bitustøyl
Vestleg kunnskap og vestleg verdsbilete
Jåma viser til ein fersk doktorgradsstudie ved Kathrine Ivsett Johnsen frå Norges miljø- og biovitenskapelege universitet (NMBU) som har sett nærare på den norske forvaltninga av samisk reindrift i Finnmark. Denne studien slår fast at statens styring av reindrifta fremjar ein reindriftspraksis som er basert på vestleg kunnskap og vestleg kompetanse. Ifylgje NRL-leiaren byggjer reindrifta i den samiske tradisjonen på eit levesett basert på tradisjonar og kulturelle aspekt, medan styresmaktene måler reindriftas berekraft og verdi ut frå slaktevekter og produksjonsvolum. Med lokale variasjonar fører dette til at det ikkje er mogleg å forstå reindrifta ut frå éin standard. Dette var Ellinor Jåmas klare beskjed til politikarane. Ho siterer avslutningsvis professor ved Norges teknisk-naturvitenskapelige universitet (NTNU) Lars Sætrans utsegn om at “det er skammelig at Norge ikke satser mer på å bygge flytende vindturbinar til havs”.
Villrein på nordvestvidda, i bakgrunnen Lægreidsoksla og Lægreidsnutane. Foto: Kjell Bitustøyl
I april kom beskjeden frå kommunal- og moderniseringsminister Monica Mæland om eit ja til eit moderne alpinsenter med alpinlandsby og nye fritidsbustadar i Sysendalen i Eidfjord. Vedtaket kan føre til ein reduksjon av nasjonalt villreinområde på Hardangervidda.
Kommunal- og moderniseringsdepartementet (KMD) har landa på eit ja til denne utbygginga i Sysendalen, trass i at bl.a. tidlegare Fylkesmannen i Hordaland, no Fylkesmannen i Vestland, kom med motsegner grunngjeve i omsyn til villrein, viktige område for friluftsliv, og at utbygginga er i konflikt med regional plan for Hardangervidda, ein plan som i desse dagar er under revidering.
Kommunal- og moderniseringsminister Monica Mæland (H) har sagt ja til utbygging i Sysendalen. Foto: Torbjørn Tandberg
Departementet har med dette vedtaket hatt siste avgjerande ord i denne saka. I eit brev frå KMD adressert til Fylkesmannen i Vestland datert 8. april 2019 finn me ein gjennomgang av saka. Det fylgjande er henta frå dette dokumentet. Bakgrunnen for det heile er at Eidfjord kommune ynskjer å byggje eit attraktivt tilbod i form av eit moderne alpinsenter. Føremålet er å utvikle alpindestinasjonen Eidfjord Resort, å formalisere ein tidlegare sti- og løypeplan for Sysendalen og å utgreie moglegheiter og konsekvensar ved bruksendring av fritidsbustadar til bustadar. I framlegg til detaljregulering for Eidfjord Resort Vest, er det planlagt 500 ferieleiligheiter og omlag 100 tomter for fritidsbustadar.
Eidfjord kommune
Eidfjord kommune hevdar at ein må kunne justere grensene i den regionale planen i ein konkret kommunedelplan. Kommunen meiner at det ikkje er sett noko særleg med villrein i området, og at området difor er meir marginalt når det gjeld villreininteressene. Det er opplyst frå Eidfjord kommune at ein forventar 75 årsverk når anlegget står ferdig og er i drift og om lag 40-60 årsverk i ringverknader.
Fylkesmannen
Tidlegare Fylkesmannen i Hordaland, no Fylkesmannen i Vestland, har kome med motsegner til desse planane, fyrst og fremst av omsynet til villreinen, men òg av omsyn til naturmangfald og friluftsliv i området. Fylkesmannen viser òg til at utbyggingsplanen er i strid med regional plan for Hardangervidda. Det er berre sone G, dvs. det som omfattar reiseliv, som opnar for alpinanlegg o.l. I sone B, som er nasjonalt villreinområde, er det berre tillate med mindre klart definerte og avgrensa tiltak. I sone C, det som heiter fjell og anna utmark, skal det heller ikkje tillatast fritidsbusetnad eller tiltak som alpinanlegg. Fylkesmannen peikar på at den regionale planen er vedteken av fylkestinga i dei tre fylka.
Klima- og miljødepartementet
Klima- og miljødepartementet (KLD) meinte at motsegna frå Fylkesmannen måtte takast til følgje, med bakgrunn i at denne planen vil føre til ein ny reduksjon av villreinens viktigste hensynssone (nasjonalt villreinområde). KLD skriv at den viktigaste føresetnaden for å ta vare på villreinen er å sikre tilstrekkelege areal med god kvalitet, og at ei av dei største utfordringane for villreinen er bit for bit-utbygging, noko som fører til at den samla belastninga blir for stor. KLD understrekar at dei regionale planane skal sikre ei arealforvaltning som balanserer bruk og vern av dei aktuelle fjellområda. KLD sin konklusjon var difor å støtte Fylkesmannens motsegn i avveginga mellom arealbehovet til villreinen og behovet for utbygging. Ein viser òg til at leveområda for villreinen sør for riksveg 7 skal vektleggast tyngre enn nord for riksvegen.
Kommunal- og moderniseringsdepartementet
KMD viser òg til at Noreg har eit særskild ansvar for å ta vare på leveområda til villreinen. Samtidig viser ein til at området for utbygging har blitt redusert med om lag 600 dekar i høve til den opphavlege planen, slik at om lag 450 dekar av alpinanlegget vil liggje innafor nasjonalt villreinområde, mens resten av alpinlegget og heile fjellandsbyen vil liggje utanfor. I tillegg er det oppretta ei omsynssone for bevaring av naturmiljø, som blant at fører med seg at den delen av alpinanlegget som ligg innafor denne sona ikkje skal vera i drift i kalvingsperioden, dvs. frå 1. mai til 15. juni.
Drift av anlegget skal tilpassast reinens kalvingsperiode. Foto: Anders Mossing
Og trass i motargument frå fleire hald, har altså KMD ved å vise til Eidfjord kommunes behov for heilårsarbeidsplassar, godkjent utbygginga for Sysendalan i samsvar med Eidfjord kommune sitt vedtak av 18. desember 2017. I denne saka som handlar om konflikt mellom viktig lokal næringsutvikling og omsynet til nasjonale villreininteresser, har næringsinteressene vunne fram. For å bøte på dei negative konsekvensane skriv KMD at “det er gitt føresegner om vidare reguleringsplanlegging for å motvirke økt ferdsel inn i villreinens leveområde, og andre tiltak for å ta omsyn til landskap, naturmiljø og friluftsliv.” Vidare legg ein vekt på at det ved revisjon av den regionale planen for Hardangervidda skal vurderast å finne areal som kan kompenserast for dei areala som no blir utbygd.
Reaksjonar
I etterkant av dette vedtaket har det naturleg nok kome reaksjonar. Frå villreinhald er det til dømes eit legitimt spørsmål knytt til kvar ein skal finne “areal som kan kompenserast for areala som no blir utbygd”. Skal det til dømes vera eit krav at desse areala må finnast i same kommunen som utbygginga går føre seg? Eller er det andre kommunar rundt Hardangervidda som på denne måten må ta “belastninga” ved å “avstå” areal til nasjonalt villreinområde?
FNs naturpanel
Ei tydleg stemme inn i debatten i etterkant har vore Bredo Berntsen, statsvitar, naturvernforkjempar og forfattar. I eit innlegg i avisa Klassekampen går han hardt ut mot vedtaket, med referanse til at Noreg har forplikta seg til å ta vare på naturmangfaldet og sikre at dei mest verdifulle naturtypane overlever. Berntsen meiner at denne utbygginga representerer eit prosjekt som kolliderer med vernet av villreinens leveområde. Det som no skjer på Hardangervidda er ein naturskandale som òg rammar Noreg som kulturnasjon, meiner han. Han referer at det i seinare tid har blitt lettare å byggje ned areala fordi regjeringa har flytta arealansvaret over frå KLD til KMD. Berntsen meiner at vedtaket handlar om å byggje ned eit vitalt naturområde på tvers av det omfattande relevante lovverket og regionalrådets målsetjing om å bevare villreinens leveområde.
Han viser òg til at saka er særleg aktuell på bakgrunn av FNs naturpanels nye rapport som viser til at tap av natur og anna miljøøyding no er eit blitt eit like stort trugsmål som klimaendringane. Relevansen til det som skjer på Hardangervidda er, i fylgje Berntsen, det som ligg i åtvaringa om at nedgangen i talet på ville pattedyr er dramatisk, og at dette skjer blant anna ved minkande leveområde.
Hårteigen og ein reinsflokk på Hardangervidda. Båe delar omfattast av den regionale planen. Foto: Anders Mossing
Regional plan for Hardangervidda (2019-2035) er no på offentleg høyring. Frist for innspel er sett til 1. juli. Samstundes blir det halde fleire lokale høyringsmøte rundt vidda.
Den regionale planen for Hardangervidda blei vedteken i 2011. Arbeidet med rulleringa starta opp i 2017. Målsettinga med slike planar er blant anna å fastsetje ei langsiktig arealforvaltning som balanserer bruk og vern. Dei vil vera retningsgjevande for kommunal planlegging og gje føringar for statleg og fylkeskommunal sektorplanlegging. Planane skal vera eit ledd i oppfylginga av regjeringas samla politikk for fjellområda.
I desse dagar gå det føre seg høyringsmøte rundt Hardangervidda i samband med rullering av den regionale planen. Alle tre fylkeskommunane har samrøystes vedteke å leggje planen ut til høyring, utan endringar i forhold til Hardangerviddarådets framlegg.
I kveld, 22. mai, er det ope møte på Skinnarbu i Tinn kommune. Det har elles vore ope møte i Nore og Uvdal den 20. mai. Tysdag 28. mai er det siste møtet. Dette skal haldast på Hotell Ullensvang i Lofthus.
I etterkant skal alle innkomne innspel samanstillast og utgjera grunnlaget for vidare møte i administrativ gruppe og styringsgruppa. Det er Ellen Korvald frå Buskerud fylkeskommune og Lars Bjaadal frå Telemark fylkeskommune som leier møta.
Villreinnemnda for Sogn og Fjordane har vedtatt kvote for sine fem områder. Illustrasjonsfoto: Anders Mossing
Villreinnemnda for Sogn og Fjordane har nylig vedtatt fellingskvote for Svartebotnen, Sunnfjord, Førdefjella, Lærdal-Årdal og Vest-Jotunheimen. Totalt 103 dyr kan felles i disse områdene.
Lærdal-Årdal: 15 løyver, der alle er fridyr. Kvote tildelt med bakgrunn i å maksimere verdien av hvert løyve i forhold til prøveinnsamling for skrantesjuke.
Vest-Jotunheimen: 40 løyver, derav 24 fridyr, 16 simle. Kun voksne dyr tildelt med bakgrunn i prøveinnsamling for skrantesjuke.
Villreinnemnder er offentlige nemnder hvor medlemmer og varamedlemmer er oppnevnt av Miljødirektoratet. Oppnevningen foretas etter forslag fra hver kommune som har villreinareal, om en kvinnelig og en mannlig kandidat innenfor den enkelte nemnds virkeområde. Nemnda er underlagt direktoratets instruksjonsmyndighet, og nemndas oppgaver er gitt i direktoratets forskrifter.
Illustrasjonsfoto: Anders Mossing
Gjennom forskriftsendringen ble de tidligere 23 villreinnemndene slått sammen til ni regionale nemnder i 2007. De fleste nemndene har ansvar for forvaltningen av flere villreinområder. Villreinnemnda for Sogn og Fjordane dekker områdene Svartebotnen, Sunnfjord, Førdefjella, Lærdal-Årdal og Vest-Jotunheimen. Villreinnemndenes oppgaver består blant annet i godkjenning av bestandsplaner og fastsetting av årlige fellingskvoter for villrein, samt å delta i arealforvaltningen i fylker og kommuner med sikte på bevaring og bærekraftig forvaltning av villreinens leveområder.
Oppnevning av villreinnemnder følger kommunevalgperioden, det vil si at representantene i villreinnemndene sitter i 4 år. Siste kommunevalg var høsten 2015, og de eksisterende villreinnemndene ble konstituert i februar 2016. 2019 er valgår til kommunestyrer og fylkesting. Nye nemnder skal etter planen bli konstituert på nyåret i 2020.
Villreinnemnda for Setesdalsområdet har nyleg vedteke nye bestandsplanar for perioden 2019-2023. Slike planar er utarbeidd av villreinlaga og skal bidra til ei berekraftig forvaltning av villreinen i villreinområda, med omsyn til bestandstorleik og bestandsutvikling.
Setesdal Ryfylke
I førre perioden, dvs. frå 2014 til 2018, var målet at vinterstamma i Setesdal Ryfylke villreinområde i sør skulle aukast til 1500 dyr, medan ein søkte å stabilisere stamma i nord på 2000 dyr. Status per i dag er at ein har til saman 3300 vinterdyr – 2000 i nord og ca. 1300 i sør. Dyras kvalitet i høve til kalvetilvekst er god og stabil og storbukkprosenten ligg på 20-22 %. Dette meiner ein er innafor bestandsmåla frå førre periode.
Hovudmålet for komande periode er å bidra til at dyra brukar ein større del av området. No vil ein òg setje seg som mål å gradvis auke talet på vinterdyr i sør frå 1300 til ca. 2000 dyr. Samla for Setesdal Ryfylke villreinområde ynskjer ein ikkje at bestanden skal bli større enn 4000 vinterdyr.
Kondisjon og kalvetilvekst skal ein halde ved lag innafor eit akseptabelt nivå. I høve til storbukkprosenten skal denne i løpet av perioden aukast opp mot 25 %.
Ved å auke stamma i sør vil ein kunne utvide villreinen sin bruk av areal i sør. Det same med målsetjinga om å auke storbukkprosenten. Ei føresetnad for å få dette til er i fylgje villreinnemnda at dyra ikkje blir hindra av ulike barrierar.
For 2019 har nemnda òg vedteke Setesdal Ryfylke villreinlag sin avskytingsplan med ei kvote på 2170 dyr, fordela på 14 % frie dyr, 36 % simle og 50 % kalv.
Setesdal Austhei
Hovudmålet for Setesdal Austhei villreinområde er at villreinbestanden skal haldast på eit nivå som ikkje reduserer beitegrunnlaget og som blir forvalta på ein måte som gjev sunne og livskraftige dyr. Målet for villreinbestanden er at denne i løpet av planperioden skal aukast opp mot 1500 vinterdyr. Dette i motsetning til førre periode, der ein hadde som delmål å redusere stamma til 1500 dyr. Forklaringa på dette er at ein i førre perioden fekk ein uventa kraftig reduksjon i stamma, noko som kan ha å gjera med utvandring.
Foto: Anders Mossing
Storbukkprosenten skal haldast på minst 20 %. Kvaliteten på dyra i Setesdal Austhei blir i dag rekna som god, og kalveproduksjonen er høg. At ein i mars 2019 har GPS-merka fire dyr i villreinområdet, vil kunne gjera det lettare å få til gode teljingar i planperioden.
Som for mange andre villreinområde blir det også her lagt vekt på at hovudutfordringa er knytt til arealforvaltning. Dette kjem også til uttrykk i bestandsplanen der Setesdal Austhei villreinlag, som har utarbeidd planen, skal bidra til å hindre utbygging og andre aktivitetar som hindrar reines bruk av trekkvegar og tilgang til beiteressursar.
For 2019 har nemnda òg vedteke Setesdal Austhei villreinlag sin avskytingsplan med ei kvote på 300 dyr, fordela på 15 % frie dyr, 20 % simle, 20 % simle/ungdyr og 45 % kalv.
