Arkiv - nettsaker fra gamle villrein.no

Kor lenge bør me drive på med GPS-merking av villrein?

Kor lenge skal vi merke rein? Det er eit av spørsmåla Olav Strand utfordrast på i dette intervjuet. Foto: Anders Mossing

Villreinforskar Olav Strand stiller nokre kritiske spørsmål når det gjeld bruken av GPS-merking i høve til både forsking og forvaltning. Han spør om kor lenge me bør drive på med GPS-merking av villrein på denne måten. Som forskar tenkjar han framover og ser for seg andre metodar, han meiner me ikkje kan gjera oss avhengige av GPS-data i den framtidige forvaltninga av villreinen.

Olav Strand i Norsk institutt for naturforskning (NINA) er den som kjenner GPS-merkinga av villrein aller best, han har vore med heilt frå starten i 2001 og har styrt alle prosjekta. Frå 2009 har Roy Andersen i NINA vore feltansvarleg. Strand meiner difor at det er han som er mest oppdatert i forhold til kva som skjer i felt, medan han sjølv meir driv med overbygninga, altså kvifor og på kva grunnlag slik merking skal setjast i gang. Strand ser for seg eit scenario der ein ved hjelp av GPS-overvaking kan koma i ein situasjon der det vert svært trongt i norske fjell. Han er bekymra dersom denne forskinga som han sjølv har stått i spissen for, skal kunne legitimere endå større inngrep, slik at ein til dømes innafor forvaltninga tillet seg å tenkje ”kor smal kan denne korridoren vera” i høve til reinstrekk.

Minimumsforvaltning
Strand snakkar då om ei minimumsforvaltning. At ein brukar GPS-merking ikkje berre til å kartlegge om ”er det ein barriere her?” – men at denne problemstillinga blir erstatta av ”kor smal kan korridoren væra”? Det fyrste spørsmålet er viktig og har gjeve viktig kunnskap, det andre representerer en langt meir tvilsam bruk av GPS-sendarane. Strand stiller spørsmålet:
– Kor presise me kan bli? Eg ser for seg at ein må hente inn metodar og kunnskap på andre måtar òg. Ta til dømes dei komande diskusjonane om vindkraft. Der meiner eg ein må stille spørsmål ved om kven som skal ha bevisbyrden? Her er eg opptatt av å kunne hente inn kunnskap frå dei samiske aktørane som alt er godt kjende med denne problemstillinga.

Ikkje overdrive verdien av GPS
Strand meiner at kunnskapen som GPS-merkinga gjev oss, er forførande og kan vera med på å låse oss fast i ein bestemt tenkjemåte. Slik kan me koma til å gløyme dette med den eldre tradisjonskunnskapen som trass alt finst rundt omkring. GPS-forskinga står for ei spesiell forståing av røyndomen, meiner Strand og viser til eit elementet av tid som spelar inn.
– Det lengre tidsperspektivet krev ein annan kunnskap, til dømes ein kunnskap som reinsdriftsutøvarar kan ha. Me ikkje må overvurdere den kunnskapen GPS-merkinga gjev oss.
Han tek fram eit eksempel i samband med kryssingspunktet for villrein på Setesdal Austhei ved Bjørnevatn, der ein ikkje for all framtid kan bruke GPS-data for å overvake situasjonen.
– Korleis ser du for deg at ein best bør bruke denne teknologien?
– Tida er mogen for å avslutte GPS-merkinga til dømes i Setesdal Vesthei. Her bør ein heller telje folk utifrå ferdselsrestriksjonane som er sett i verk på basis av den kunnskapen ein alt har samla inn. Så kan ein etter 5-10 år heller merke på nytt og sjå kva som har skjedd med reinen i tråd med dei måla ein hadde sett seg. Det same gjeld i Snøhettaområdet, der er no arealbruken godt dokumentert, og der er ikkje lenger slike behov. Både Roy Andersen og eg ser på GPS-merkinga som eit nødvendig onde.

Ei anna side ved forskinga på rein har vore dette med felling av rein på vinterstid til forskingsformål. Her ser Olav Strand for seg at bruk av foto og betre kunnskap om kondisjonen til dyra er ein både billigare og meir formålstenleg metode. Han meiner som forskar at ein heile tida må søkje seg mot dei metodane som er mest hensiktsmessige.

Hardangervidda er spesiell
– Me ser at merkelysta er stor, då er det òg min jobb som forskar å seie frå, for eksempel om at her har me samla inn så mykje kunnskap at me lærer ikkje så mykje meir. Då handlar det meir om avbøtande tiltak til dømes i forhold til arealbruken. Men eitt område skil seg ut: Hardangervidda. Der vil det vera ynskjeleg å fortsetje med merkinga i åra framover.
– Kvifor er Hardangervidda så spesiell?
– 40 % av villreinen i Noreg lever på Hardangervidda, og det store arealet er spesielt. Som økolog meiner eg at me treng eit område der me kan studere villreinens bruk av areal i eit langt tidsperspektiv. Me har alt fylgd desse vandringane sidan 2001. Difor har me moglegheiter til å forske på dei langsiktige endringane. Eg meiner det er viktig at me har eitt område med ein superlang dataserie. Dette er alt no den mest langvarige studien i verda av hjortedyr på vandring registrert med GPS. Så er forvaltningsutfordringane formidable på vidda, debatten om bestandsutviklinga har til tider har teke svært stor plass. Ein er nok meir tent med å fokusere på andre forhold som til dømes effekten av ferdsle og store jegerkonsentrasjoner i enkelte område.

På Hardangervidda har man merka dyr sidan 2001. Her bør ein antakeleg fortsette den lange dataserien. Foto: Anders Mossing

Arbeidet i styringsgruppene
Ein ”sideeffekt” av GPS-merkinga er i fylgje Strand at arbeidet i styringsgruppene og diskusjonane rundt sjølve arealforvaltninga har vore fruktbare for den lokale forvaltninga. Desse prosjekta har skapt ein heilskap og har bidrege til større tillit og relevans.
– Spørsmålet blir korleis ein skal halde arenaen levande også etter at GPS-merkinga er avslutta. For GPS-merkinga i seg sjølv kan ikkje vera limet i dette arbeidet, meiner Strand.

Forskingsresultat og formidling
Olav Strand fortel elles at ein kongstanke han har tek utgangspunkt i arbeidet med å omsetje forskingsresultata til eit digitalt kart og interaktive forteljingar.
– Dette kan bli ei arbeidsform der arbeidsgruppene som har vore involvert i dei ulike prosjekta, kan skape ein ny og samlande arena. Slik kan ein sjå heilskapen i utfordringane og finne fram til dei beste løysingane. På same måten som GPS-prosjekta har vore eit samlande tema, kan og bør også arbeidet med å nytte data og forskingsresultat bli noko som samlar dei ulike partane som kjem i berøring med forvaltninga av villreinareala.

Strand kjenner på ansvaret han som forskar har. Avslutningsvis seier han:
– Eg ser for meg at det framtidige arbeidet med å bevare villreinareala bør bidra sterkt til formidlinga og dermed bruken av resultata.

Les også “GPS-merking av villrein – eit tilbakeblikk” (villrein.no) og “Ising på GPS-sendarar har fått konsekvensar” (villrein.no)

villrein.no – Kjell Bitustøyl/Anders Mossing

Klargjering av reglar for tilrettelegging av friluftsliv

diverse

Organisert ferdsel er som regel søknadspliktig innanfor verneområde. Bilete er frå Hardangervidda. Her var alle løyver innhenta. Illustrasjonsfoto: Ragnar Ystanes

I eit brev til kommunar og reiselivslag i Rondane-Sølnkletten-regionen, har Nasjonalparkstyret for Rondane-Dovre, fylkeskommunane i Oppland og Hedmark, fylkesmennene i Oppland og Hedmark og «Villreinforum for Rondane og Sølnkletten», gått saman for å gjera klårare regelverket for dette området. Bakgrunnen er at tilrettelegging for friluftsliv ikkje alltid har henta inn løyve på førehand.

Underskrivarane av brevet presiserer at å leggje tilrette for friluftsliv skjer “med de beste hensikter og vilje”. Men dei registrerer at ein i dei siste åra har sett ein tendens til å auka merking av stigar, utsetting av turpostar, stolpar for stolpejakt m.m. på stadar der det er uheldig for reirlokalitetar, sårbar vegetasjon o.l.. Rondane-Sølnkletten villreinområde treng eit spesielt vern, ein legg difor vekt på å finne fram til bruksmåtar som både tek vare på naturverdiane og friluftslivet. Og uavhengig av om det er eit verneområde eller ikkje, må ein ha løyve frå grunneigar før ein set i gang med slike fysiske tiltak, også skiløyper vinterstid.

Større tiltak innafor verneområde skal ha tre søknader
Skal ein setje i gang tiltak i eit verneområde, må ein òg ha løyve frå vernestyresmaktene. Er det tiltak som krev større endringar i terrenget, som t.d. sykkelstigar, må ein òg rekne med å bli omfatta av plan- og bygningslova. Her blir det tilrådd å ringje den aktuelle kommunen og spørje. Innafor verneområde må det slik sendast tre søknader.

Randsone framfor lenger inne i fjellet
Organisert ferdsel som t.d. turverksemd eller guiding innafor ein nasjonalpark eller eit naturreservat, kan òg vera søknadspliktig. Dersom tiltaket krev motorisert ferdsel i utmark, bør søknad om slik transport sendast samtidig. Ei generell tilråding er å leggje tiltak i ei randsone framfor lenger inne i fjellet.

Underskrivarane oppmodar kommunane til å formidle dette brevet vidare til lokale organisasjonar, velforeiningar og reiselivsorganisasjonane i området.

Les heile brevet her.

villrein.no – Kjell Bitustøyl/Anders Mossing

Fokusområde Bjørnevatn

diverse

Denne "klikke-figuren" forteller om fordelingen av ulike beiter i Setesdal Austhei, og om reinens årlige vandringer for å komme til de (skjermdump fra historien). — Denne “klikke-figuren” forteller om fordelingen av ulike beiter i Setesdal Austhei, og om reinens årlige vandringer for å komme til de (skjermdump fra historien).

Norsk villreinsenter har nå sluttført arbeidet med en digital kartfortelling om fokusområde Bjørnevatn. Dette er den første av en rekke detaljerte fokusområde-historier.

Norsk villreinsenter skrev om dette i januar i år. Les også “Kartfortelling om fokusområder” (villrein.no).

“Fokusområder” er et begrep vi har valgt å bruke om særlige sårbare villreinareal, der det er konflikter mellom hensynet til villrein og menneskelig utbygging/aktivitet. I de norske villreinområdene er det identifisert flere titalls slike områder.

Et av disse områdene er Bjørnevatn i Setesdal Austhei. I Setesdal Austhei har reinen sine vinterbeiter i nordområdet, mens sommerbeiter og kalvingsområder ligger i sør. To ganger hvert år migrerer disse dyrene mellom de ulike funksjonsområdene. Utfordringen er at de må krysse fv. 45 og aksen ved Bjørnevatn. Hytter, vei, annen infrastruktur og forstyrrelser er i dag et betydelig hinder for dyras vandringer. Dette kan du lære mer om i denne historien.

Klikk her for å lese mer.

villrein.no – Anders Mossing

Utlysning av tiltaksmidler for Rondane-Sølnkletten og Reinheimen-Breheimen

diverse

Rondane-Sølnkletten

Villreinnemda for Rondane og Sølnkletten villreinområder lyser nå ut tiltaksmidler for 2018. I alt skal 168 500 kr deles ut til de som vil gjøre tiltak som:

· styrker forvaltningen av villreinstammene

· fremmer befolkningens forståelse for og kunnskap om villreinens bruk av fjellområdene, særlig blant barn og unge

· følger opp Regional plan for Rondane og Sølnkletten

· styrker kunnskapen om villreinens arealbruk i nåtid og fortid

Siden det er begrenset med penger i år vil mest sannsynlig mye av de gå til villreinutvalgenes arbeid med bestandsovervåking av rein.

Ønsker du å søke må du ha med dette i din søknad:

· Målsetting og beskrivelse av tiltaket

· Budsjett og finansieringsplan

· Tidsramme for gjennomføring

· Fullstendig navn på søker med kontaktperson

Søknadsfrist: 23. mai 2018.

Søknaden sendes som e-post til: fmopmvo@fylkesmannen.no

Tiltaksmidlene blir, av økonomiske hensyn, kun lyst ut via e-post. Nemnda ber derfor om at mottakerne av e-posten bidrar til å gjøre utlysingen kjent for aktuelle søkere, f.eks. skoler.

Reinheimen-Breheimen

Villreinnemnda lyser ut middel til villreintiltak. Totalt er det 151.172 kr til utdeling i 2018

Tilskot til villreintiltak er innbetalte fellingsavgifter for villreinjakt som blir ført tilbake til det einskilde villreinområde. Middel kan bli brukt til tiltak som:

Styrker forvaltninga av villreinstamma.
Styrker kunnskapen om villreinen sin arealbruk i både nåtid og fortid.
Fremmar befolkninga sin forståing og kunnskap om villreinen sin bruk av fjellområda.

Søknad skal innehalde målsetting og beskriving av tiltaket, budsjett (kostnadar og finansiering) og tidsramme for gjennomføring, namn og kontonummer til søker.

Søknadsfrist: 15.06.18.

Send søknaden til:

Villreinnemnda for Reinheimen-Breheimen
Moavegen 30
2690 Skjåk
tor.taraldsrud@skjaak.kommune.no

Ising på GPS-sendarar har fått konsekvensar

diverse

Som fylgje av isingsproblematikk er oppstart av eit nytt merkeprosjekt satt på vent. Illustrasjonsfoto: Anders Mossing

Problema med ising på GPS-sendarane i Nordfjella har ført til at dei fem sendarane i Nordfjella sone 2 enten blei droppa ved bruk av fjernutløysar-mekanisme eller så blei dyret avliva. Dei planlagte merkeprosjekta i Brattefjell/Vindeggen og Setesdal Austhei er lagt på vent inntil vidare. Ein skal sjå nærare på kva som kan gjerast for å forbetre teknologien for å unngå slike problem i framtida.

Det er Roy Andersen i Norsk institutt for naturforskning (NINA) som opplyser dette. Roy Andersen er feltansvarleg for all GPS-merking av villrein her i landet. Han presiserer at all bruk av GPS-sendarar er ein belastning for forsøksdyra. Dette handlar om to fasar: sjølve merkesituasjonen og det stresset som oppstår når ein går inn med helikopter og bedøvar dyret med bruk av piler, og den belastninga det kan vera for dyret å gå rundt med eit slikt halsband. I høve det siste har ein til dømes sett einskilde tendensar til pelsslitasje om våren på grunn av klaven, likevel har ein ikkje påvist større konsekvensar av dette. Observasjonar og prøver som er gjort av forsøksdyra tyder på at GPS-merkinga korkje har gått utover kondisjon eller reproduksjonsevne i fylgje Andersen.

Ein har sett einskilde tendensar til pelsslitasje om våren, men ikkje påvist større konsekvensar for dyra. Foto: Anders Mossing

Fjernutløysing
Problemet med ising som har oppstått i Nordfjella, både sone 1 og sone 2, har altså fått konsekvensar for merkeprosjektet. Roy Andersen fortel at fire av fem klavar med radiosendarar her er konstruerte slik at ein skal kunne fjernutløyse dei viss det oppstår problem. Dette gjekk bra for tre av dei fire dyra, medan isinga har ført til at utløysar-mekanismen ikkje fungerte for eitt av dyra. Dette forsøksdyret måtte difor avlivast, og det same gjeld det femte dyret som hadde ein radiosendar som var sett på tilbake i 2009 og som ikkje hadde denne mekanismen. NINA har ikkje radiosendarar på villrein i Nordfjella etter at desse halsklavane blei fjerna.

Radiosendarar som ikkje fungerer er det sjølvsagt ingen som ønskjer, ein prøvar difor å fjerne slike sendarar fortløpande ved å fjernutløyse sendarane manuelt og/eller at dei blir utløyst automatisk etter tre eller fire år (dette kan programmerast). Ein del eldre sendarar har ikkje utløysar-mekanisme. Der har dyret blitt felt, enten gjennom planlagt uttak i jakta eller gjennom ekstraordinære uttak på vinteren.

Ising – ein risiko under spesielle forhold
Sett i det lange perspektivet, dvs. frå GPS-merkinga blei sett i gang, har det vore få problem med radiosendarar på villrein. Me veit no at under spesielle forhold kan snø feste seg til sendaren og bli til is. Mest kjent er simla som blei funnen i Nordfjella med ein stor isklump rundt halsen i 2015 og som måtte avlivast. I 2016 fann ein ei simle med en liten, ca. 5cm stor isklump under radiosendaren i Snøhetta Vest. Denne forsvann av seg sjølv, men ein valde likevel å fjerne denne sendaren ved fyrste anledning. Så vidt ein kjenner til, er det berre i Nordfjella at slike isingsproblem har ført til danning av større isklumpar på radiosendarar no i seinare tid. Eit av fellingslaga som arbeidde med å sanere villreinbestanden i Nordfjellas sone 1, felte i januar 2018 ei simle med ein relativt stor isklump.

Simle felt i Nordfjella sone 1 i januar 2018 i samband med sanering av bestanden. Isklumpen veide 1,5 kg. Foto: Miljødirektoratet/SNO.

Dei fyrste dyra blei merka i Nordfjella allereie tilbake i 2007. NINA arbeider med å finne ei god forklaring på kvifor isinga skjer. Ein trur at dette har med dei klimatiske tilhøva å gjera; fuktig havluft kjem inn frå områda i vest, i høgfjellsområdet vest for Finse og Hallingskarvet møter denne fuktige lufta kald luft og desse raske temperaturendringane under spesielle høve gjer at det oppstår ising. Ein har til dømes sett at installasjonar sett ut for fjellrev har isa kraftig ned i desse områda. Dette har vore ein situasjon ein ikkje har vore godt nok førebudd på, fortel Roy Andersen.

Framtida
NINA jobbar no for å finne ut av korleis ein skal løyse problemet med ising. Og på grunn av at ein ikkje kan sjå bort frå at dette problemet kan oppstå i andre villreinområde òg, har ein inntil vidare lagt den planlagde oppstarten av GPS-prosjektet i Brattefjell-Vindeggen og Setesdal Austhei på vent eitt år. Ein ny oppstart her vil vera avhengig av om ein har funne fram til ei tilfredsstillande løysing.

Det handlar i fylgje Andersen om at små justeringar på klavane må til, kanskje kan ein finne fram til eit materiale som ikkje isar så lett. Vidare skal sjølve utløysar-mekanismen gjerast på ein annan måte, på sida av klaven slik at isinga ikkje blir til hinder for fjernutløysinga. Likevel presiserer Andersen at ein aldri kan garantere at slikt ikkje skjer, men at dei gjer det dei kan for å hindre at ising eller andre uhell skjer.

Villrein som blir radiomerka i samband med forsking er definert som forsøksdyr. Bruk av forsøksdyr, uansett kva dyreart og formål det er snakk om, er nøye regulert i lovverket og krev eigne løyve frå forsøksdyrforvaltninga i Mattilsynet. I søknadane er forskarane nøydde til å gjera synleg blant anna nytteverdien, risikoen for dyra og kva ein gjer når noko uventa skjer. Forholdet mellom nytteverdi og ulemper blir vurdert før eventuelle løyve blir gjevne. I forhold til situasjonen som oppstod i Nordfjella i vinter, var ei løysning av problemet omtalt i søknad/løyve gjeve i 2016, radiosendaren skulle fjernast med fjernutløysing, og dersom dette ikkje fungerte, skulle dyret avlivast.

Bruk av forsøksdyr er nøye regulert i lovverket, og løyvene set blant anna krav til oppfølging i felt. Foto: Anders Mossing

Mykje positivt
Roy Andersen innrømmer at han mislikar sterkt det han har sett med isinga på desse klavane. Og han tek med at folk flest ofte ser for seg at slike forsøk skal vera 100 %
vellykka. På den andre sida minner han om alt det positive denne GPS-merkinga har ført med seg. Det er ei kjent sak at gjennom samarbeid med dei ulike lokale aktørane (utval, nemnd og styringsgruppene) har GPS-prosjekta fått mykje positiv omtale. Det som starta som eit forskingsprosjekt har etter kvart utvikla seg til eit prosjekt med stor interesse og stort nedslagsfelt i forvaltningssystemet. Og kunnskapen frå GPS-prosjekta har fått varige ringverknader i vide kretsar.

Les også «GPS-merking av villrein – eit tilbakeblikk» (villrein.no)

Tilhøvet mellom forsking og forvaltning i høve GPS-prosjekta skal me koma tilbake til gjennom eit intervju med villreinforskar Olav Strand. Denne kjem på trykk i neste veke.

villrein.no – Kjell Bitustøyl/Anders Mossing

GPS-merking av villrein – eit tilbakeblikk

diverse

385 klavar er påmontert villrein sida 2000. Kunnskapen dei har generera er unik. Foto: Anders Mossing

Norsk villreinsenter ynskjer i ein tredelt artikkelserie å setje fokus på GPS-merking av villrein i Noreg. Her kjem fyrste del som blant anna omhandlar bakgrunn for merking, historikk i ulike område og tal på merka dyr.

Det er i år 17 år sidan dei fyrste villreinsimlene i Noreg fekk påsett GPS-klavar for å vera forsøksdyr i eit prosjekt som ein den gongen definitivt ikkje visste omfanget av. No mange år etter kan forskarane, og etter kvart også forvaltinga, sjå tilbake på ei datamengde og ein kunnskap om dyras vandringsmønster, trekkruter og arealbruk som ein aldri har vore i nærleiken av tidlegare. Denne kunnskapen har blitt svært viktig for forvaltninga av villreinens leveområde.

Hardangervidda fyrst ute
Det var i 2001 at det fyrste forskingsprosjektet med GPS-sendarar blei sett i gang på Hardangervidda. Roy Andersen i Norsk institutt for naturforskning (NINA) har sidan 2009 vore feltansvarleg for dei ulike GPS-prosjekta, medan forskar Olav Strand har styrt prosjekta sidan starten i 2000. Det fyrste prosjektet på Hardangervidda var eit reint NINA-prosjekt, seinare ble dette utvida slik at brukarane fekk større medverknad. Villreinutvalet for Hardangervidda hadde til å begynne med sekretariatet for styringsgruppa i prosjektet. Frå 2009 overtok Norsk villreinsenter Sør ved Anders Mossing og Lena Romtveit.

Det var konfliktane rundt riksveg 7 som utløyste merkeprosjektet på Hardangervidda. Vinteropen veg over Hardangervidda har vore eit konfliktfylt tema i fleire omgangar, og Direktoratet for Naturforvaltning (no Miljødirektoratetet) foreslo at vegen skulle stengast vinterstid etter at det ble bygd nytt hovudvegsamband mellom Aust- og Vestlandet gjennom Lærdal. Forslaget om stenge vegen vinterstid utløyste omfattande konfliktar. Blant anna resulterte det i at Stortinget bad dåværande Samferdselsdepartementet og Miljødepartementet om å skaffe meir kunnskap om konsekvensen av open riksveg 7 på villreinen. Dette prosjektet blei avslutta i 2005. I etterkant kom det eit politisk vedtak om å etablere ei overvakingsordning av reinens bruk av dette området, og at det skulle innførast ein prøveordning der vegen kunne stengast når det kom større reinflokkar i nærområda.

Prosjektet på Hardangervidda har difor blitt vidareført for å skaffe fram viktig kunnskap om villreinens arealbruk (sjå blant anna): http://villrein.maps.arcgis.com/apps/MapJournal/index.html?appid=0fd34670f09e40b182a33c25d5fcfea6)

GPS-data frå dette prosjektet har òg gjeve oss viktig kunnskap om andre delar av Hardangervidda, til dømes Imingfjell. Villreinutvalet har brukt desse data aktivt for å utforme fredingssoner i jakta. Desse sonene har til hensikt å syte for at reinen får ein meir naturleg arealbruk også i denne perioden av året.

Setesdal kjem med
Erfaringane med merkeprosjektet på Hardangervidda vekte interesse òg i andre villreinområde der ferdsel og inngrep er dei største utfordringane for forvaltninga. Frå og med 2006 kom ein t.d. i gang med eit slikt prosjekt i Setesdal Vesthei, som er rekna for å vera eit av Noregs mest marginale villreinområde. I dette området er det i løpet av dei siste 50 åra gjort svært omfattande inngrep i form av vasskraftutbygging, vegar i tilknyting til disse anlegga, hyttebygging i randsonene og auka ferdsel. Forvaltninga her har difor hatt store utfordringar både med bestandsforvaltninga og bevaringa av dei områda som er att av leveområdet for reinen.

Året etter, 2007, kom òg Setesdal Austhei med. I dette området har det òg vore store konfliktar lokalt, blant anna i samband med planar om meir hyttebygging og utbygging av vindkraftverk i kalvingsområda.

Slike konfliktar utløyser oftast òg konfliktar om kunnskapsgrunnlaget. Ein hadde difor behov for å starte eit prosjekt som kunne avklare kunnskapsgrunnlaget for forvaltninga. Prosjekta i Setesdalsområda etablerte seg med breitt samansette styringsgrupper med representantar frå kommunane, fylkesmennene, vegvesen, kraftregulantane, turistforeningane, villreinutval og villreinnemnd.

Rundt same bord
Desse prosjekta var unike; for fyrste gong sat eit fullstendig tverrsnitt av aktørane som brukar villreinfjellet rundt same bord. Her var blant anna tema som: Kva kunnskap treng me? Korleis skal me skaffe oss denne kunnskapen? No, meir enn 10 år seinare, har ein fått svar på dei aller fleste spørsmåla som ble stilt. Ein har òg dokumentert ei rad overordna utfordringar, blant anna at der er ein mykje brukt, men veldig sårbar trekkorridor ved Bjørnevatn.

Vidare har ein dokumentert at trekkvegane på tvers av Setesdalen, mellom dei to villreinområda, stort sett har gått tapt, og at moglegheitene for reinstrekka nordover til Hardangervidda òg er sterkt redusert som fylgje av hyttebygging ved Vågsli. Ein fekk òg dokumentert at det framleis kan vera ein trekkorridor nordover ved Ulevå, men her er det ein føresetnad at nye tunellar på europaveg 134 blir bygde på riktig plass. Vidare at Setesdal Vesthei er delt i to på grunn av utbygginga av Blåsjø- og Svartevassmagasinet, og at det her kan vera riktig å flytte nokre turisthytter og leggje om nokre løyper. Ein fekk òg dokumentert at Brokke-Suleskardvegen ser ut til å vera i beskjeden konflikt med villrein, under føresetnad av at ein fører vidare ordninga der vegen blir vinterstengd frå 1. november.

Styringsgruppa for prosjektet på Vestheia har arbeidd vidare med basis i desse resultata og har kome opp med ei rad forslag til avbøtande tiltak som har som hovudmål å gjera det mogleg for villreinen å ha ein meir naturleg bruk av heile heiområdet.

Vegproblematikk er sentralt i fleire av prosjekta. Illustrasjonsfoto: Anders Mossing

Nordfjella og Finsetunnelen
Nordfjella villreinområde kom òg med i 2007, også her blei finansieringa meir som eit spleiselag mellom ulike aktørar. Problemstillingane i dette området var å skaffe fram generell dokumentasjon på villreinens arealbruk og teste effektane av blant anna ferdsla. For Nordfjella blei kartlegging av trekket over Finsetunnelen viktig, og for fyrste gong fekk ein solid dokumentasjon på at tunnelar kan bli til viktige vandringsområde for villrein. Desse resultantane har òg hatt verknad på debatten kring riksveg 7 på Hardangervidda. NINA har konkludert med at ein eller fleire lengre tunnelar er den mest berekraftige løysninga her, når omsynet til både samferdsel og villrein skal takast vare på.

Regulantane i Nordfjella er pålagt eit omfattande anleggsarbeid i samband med rehabilitering og forsterking av damanlegga i Nordfjella. Data frå dei GPS-merka dyra er brukt for å optimalisere dette arbeidet, slik at det kan gjennomførast mest mogleg rasjonelt og utan at det har negative skadeverknader på reinen.

Snøhetta, Rondane og Knutshø
Snøhetta villreinområde kom med i 2009. Bakgrunnen for dette prosjektet var tilbakeføringa av forsvarets skytefelt på Hjerkinn og konfliktane som oppstod i samband med Snøheim turisthytte og vegen inn til Snøheim. 13 dyr blei radiomerka fyrste året for å kartlegge beitetrekka og effektane av vegar og ferdsel i dette området. Også her blei det etablert ei breitt samansett styringsgruppe for prosjektet med representantar frå alle ulike brukargrupper. Styringsgruppa deltok aktivt i utforminga av problemstillingane i prosjektet og i gjennomføringa av eit stort tverrfagleg forskingsprosjekt som enda opp i rapporten «Horisont Snøhetta». Same året sette ein òg i gang i Rondane villreinområde, der seks simler blei merka fyrste året. Rondane er eit langt, smalt villreinområde med omfattande hyttebygging og svært mykje ferdsel. Resultatane frå prosjektet viser at dei gamle trekkrutene over Dovrefjell er fullstendig blokkert, og at Rondane i dag er delt opp i tre fragment som fylgje av ferdsel, blant anna inn til Rondvassbu. Resultata frå prosjektet blir i dag brukt i arbeidet med å finne fram til avbøtande tiltak. Ein har blant anna starta med å flytte turisthytta «Gråhøgdbu» og leggje om løypenettet i tilknyting til denne hytta.

Det blei og merka nokre dyr to sesongar i Knutshø-området. Desse radiosendarane fungerte i perioden 2010 til 2017. I både Snøhetta og Rondane har GPS-merkinga halde fram i fleire år. I Snøhetta fram til 2015, med fungerande radiosendarar i perioden 2009 til 2017. I Rondane held ein på framleis og seinast i 2017 blei det merka fire nye dyr.

Villreinprosjekt Langfjella
Status for GPS-merkinga i områda i sør er at einskilde prosjekt har blitt avslutta, medan andre er sett i gang att eller vidareført. I skrivande stund blir det arbeidd med å få i gang eit nytt prosjekt i Setesdal Austhei og i Brattefjell-Vindeggen. GPS-merkinga har i mange tilfelle hatt mykje å seie for forvaltninga, både som verktøy i samband med generell bestandsovervaking og i meir konkrete enkeltsaker. I tillegg til dei konkrete forskingsresultata og dei omfattande datasetta har GPS-merkeprosjekta òg samla mange ulike aktørar med dels ulike målsetjingar rundt same bord. Dette har ført med seg konstruktive diskusjonar om kunnskapsbehov og løysningar som tek omsyn til folk, samfunn og villrein.

Skrantesjuka hadde ikkje blitt oppdaga så raskt utan merkeprosjektet. Foto: Lars Nesse

Våren 2016 oppdaga ein skrantesjuke i Nordfjella som fylgje av radiomerking. Sjukdommen hadde ikkje blitt oppdage så raskt utan merking, og ein har i dag stor nytte av dei merka dyra i samband med nedkjempinga av denne sjukdomen.

Totalt tal på merka dyr
Roy Andersen kan opplyse om at det per dags dato er sett på til saman 385 klavar på villrein sidan 2000, dette inkluderer også ein del VHF-sendarar. Dette talet er ikkje identisk med talet på dyr, då det har hendt at ein har sett på ein ny radiosendar på same dyret viss sendaren har slutta å virke. Oversikten oppsummert for dei ulike områda ser slik ut:

Hardangervidda – 148
Setesdal Vesthei – 65
Setesdal Austhei – 24
Nordfjella – 48
Vest-Jotunheimen – 2
Snøhetta – 46
Knutshø – 11
Rondane – 41

I andre del av denne artikkelserien vil me rette fokus på nokre av utfordringane ved merking av dyr, slikt som isingsproblematikk og andre moment knytt til dyrevelferd. Denne kjem på trykk i neste veke.

villrein.no – Kjell Bitustøyl/Anders Mossing

Åpent møte i Lærdal

diverse

Møtet i Lærdal er åpent for alle. Illustrasjonsfoto: Anders Mossing

Buskerud fylkeskommune har på vegne av Hardangerviddarådet og Nordfjellarådet fått innvilget midler til et forprosjekt fra Miljødirektoratets program “Villreinfjellet som verdiskaper”. I samband med dette har det vært avholdt en serie åpne informasjons- og dialogmøter rundt Hardangervidda og Nordfjella. Onsdag 2. mai står Lærdal for tur.

Prosjektet har fått navnet “Velkommen til villreinfjellet” og har som mål å utvikle “villreinfjellet” som begrep og gjennom det gi grunnlag for verdiskaping rundt Hardangervidda og Nordfjella. I møtene vil prosjektet bli gitt en mer detaljert presentasjon, samt at fylkeskommunen forteller om hva de kan bistå med. Målgruppen er reiselivsaktører, grunneiere, rettighetshavere og alle andre som kan være opptatt av den unike villreinhistorien.

Møtested og klokkeslett er henholdsvis kommunehuset i Lærdal og 18.30-21.00.

Les mer i vedlagte invitasjon og meld deg på!

Les mer om verdiskapingsprogrammet “Villreinfjellet som verdiskaper” (villrein.no)

villrein.no – Anders Mossing

Vårmøtet Hardangervidda

diverse

Vårmøtet var i år lagt til Gaustablikk og samla mange engasjera deltakarar. Illustrasjonsfoto: Kjell Bitustøyl

Det årlege vårmøtet for Hardangervidda i regi av Hardangervidda villreinutval fann stad på Gaustablikk 7. april. På programmet stod ulike faglege innlegg både av generell karakter og sjølvsagt om Hardangervidda spesielt. Det som til vanleg vekkjer mest interesse og størst debatt på desse møta, var også i år alt som dreiar seg rundt bestandsvurdering, teljingar og neste års jaktkvoter.

Det var mange interesserte som hadde tatt turen til Gaustablikk denne dagen og nærare orientering om teljingar, bestandstal og kvoteforslag gav godt engasjement i salen.

Ferdsle
Sidan 2016 har ein hatt ferdselsregistreringar på vidda, dette er eit arbeid som skal halde fram i 2018. Vegard Gundersen frå Norsk institutt for naturforskning (NINA) snakka om erfaringane så langt og viste fram tal frå både ulike teljepunkt og resultat frå svarkassene som har vore plassert ved ulike innfallsportar rundt vidda. Hardangervidda utmerkar seg med eit høgt tal både utanlandske og også fyrstegongsbesøkande. Det er også stor skilnad mellom dei ulike innfallsportane og stisegmenta, på tal besøkande og kvar dei kjem ifrå. Dette vil vera eit særs viktig kunnskapsgrunnlag for verneområdeforvaltinga som er i gang med utarbeidinga av besøksstrategi for verneområda på Hardangervidda. Naturforvaltar Kjetil Heitmann, som er engasjert av Fylkesmannen i Hordaland, orienterte om dette arbeidet. Dette innlegget kjem me tilbake til i samband med referat frå informasjonsmøtet om forprosjektet i regi av ”Villreinfjellet som verdiskapar”. Prosjektleiar Torill Olsson hadde eit innlegg om ”Villreinfjellet som verdiskapar”, også dette kjem me tilbake til i referatsform frå nemnde informasjonsmøte.

Fokusområder
Villreinforskar Olav Strand snakka om fokusområda på Hardangervidda som er peika ut gjennom lokale prosjekt og prosessar. Fokusområde er eit omgrep ein har valt å nytte om særleg sårbare areal i villreinområda, der konflikt mellom omsynet til villreinen og menneskeleg utbygging/aktivitet krev eit ekstra fokus frå forvaltinga. Alle slike fokusområde, i alle våre villreinområde, er vist i ei eiga kartforteljing på www.villrein.no. For Hardangervidda sin del dreier dette seg om område rundt vegane Rv7 over Hardangervidda, E134 over Haukelifjell, Fv124 over Imingfjell, og vegen inn til Tinnhølen. I tillegg har ein også peika på traseen lang DNT-løypa frå Haukeliseter til Hellevassbu, Stegaros, Graveidet og Songaområdet.

Miljøkvalitetsnorm
Vemund Jaren frå Miljødirektorat orienterte om ”Miljøkvalitetsnorm for villrein”, ein norm som skal heimlast i naturmangfaldsloven, og der ei ekspertgruppe frå Miljødirektoratet nyleg har lagt fram forslag til ein slik kvalitetsnorm. Rapporten med forslag til kvalitetsnormen kan du laste ned her.

Regional plan, helse og kontrollkort
Frå Buskerud fylkeskommune kom Ellen Korvald og snakka om rullering av regional plan for Hardangervidda. Dette arbeidet går no for fullt og ein har teke mål av seg om at dette skal vera fullført innan sommaren 2019. Det var òg eit innlegg frå Veterinærinstituttet ved Jørn Våge om siste nytt i høve skrantesjuke-arbeidet, både frå Nordfjella og i landet generelt. Og som kjent blei framlegget om ny kontrollkortordning forkasta, Vemund Jaren frå Miljødirektoratet orienterte om dette. Det var komne mange innspel til høyringa og eit klart fleirtal meinte at dette ikkje var nokon god løysing. Det vil likevel bli sett på moglegheitene for å gå over på ei digital løysing for fellingsløyve og innrapportering i framtida.

Bestand, teljingar og kvoteforslag
Til slutt, etter ein lang dag, var det villreinutvalet sin tur til å leggje fram sine saker, fyrst ei orientering om fredingssoner i jakta. Dette er ei ordning som Hardangervidda har hatt meir eller mindre over same lesten sidan 2013. Etter jakta 2017 gjorde villreinutvalet ei vurdering av ordninga og kom med framlegg til justeringar og moglege nye soner i ein eigen rapport. Representantar frå både fjellstyre og private grunneigarar frå ulike delar av vidda orienterte som sine vedtak og haldningar, noko som gav ein del diskusjon. Det er semje om at nokre av fredingssonene tener til det føremålet å få reinen ut i støre delar av villreinområdet når vertilhøva tilseier det. Usemja står i hovudsak om kor vidt dette medfører auka felling, som var noko av bakteppet for tiltaket i 2013, samt kor vidt ein skal halde fram og eventuelt definere nye slike fredingssoner.

Heilt til slutt la Svein Erik Lund frå villreinutvalet fram tala for bestandsutvikling, teljingar og føreslegne kvoter for komande jaktsesong. Mange av dei frammøtte hadde nok venta på denne bolken og det kom mange innspel til utvalet om gjennomføringa av teljingar. Her var det mellom anna ynskje om breiare deltaking frå fleire rettighetshavarar, testing av nye metodar som satelittfoto og drøftingar om kvote inneverande og komande år. Alt i alt blei årets vårmøte for Hardangervidda eit informativt møte med breitt engasjement og stor deltaking.

villrein.no – Kjell Bitustøyl/Lena Romtveit/Anders Mossing

Jubileumsseminar: hjortedyrhelsa i eit historisk perspektiv

diverse

Helseovervåkingsprogrammet for hjortevilt og moskus er 20 år og feirast med seminar. Illustrasjonsfoto: Anders Mossing

Veterinærinstituttet inviterer til seminar 8. mai i høve 20-årsjubileet for Helseovervåkingsprogrammet for hjortevilt og moskus (HOP). Seminaret finn stad på Fellesauditoriet på Veterinærinstituttet, Ullevålsvegen 76 i Oslo.

Veterinærinstituttet ynskjer å invitere friluftsfolk, naturinteresserte og alle interesserte til eit seminar om kvifor Veterinærinstituttet satsar på vilthelse. Det vil bli informert om korleis 20 års drift av HOP har bidrege til god vilthelse, husdyrhelse og oppdaginga av den alvorlege prionsjukdomen CWD. Seminaret vil by på stutte, populærvitskaplege foredrag med smakebitar frå diagnostikk og forsking på sjukdomar hjå hjortevilt og moskus. Det vil òg bli musikalske innslag og jubileumshelsingar frå brukarane av kunnskapen som er generert gjennom HOP.

På meldingsfristen er 1. mai.
Arrangementet er gratis.

Meir info her.

villrein.no – Kjell Bitustøyl/Anders Mossing

Fellesmøte for forvaltninga på vidda

diverse

Fellesmøte for forvaltninga på Hardangervidda er ein årleg tradisjon. I år er det lagd til Finse. Illustrasjonsfoto: Kjell Bitustøyl

Fylkesmannen i Hordaland, miljø- og klimaavdelinga, inviterer til fellesmøte for forvaltinga på Hardangervidda nasjonalpark på Finsehytta tysdag den 24. og onsdag den 25. april. Fyrste dagen er det tilsynsutvala og fylkesmennene som har møte med Statens Naturoppsyn (SNO), andre dagen er møtet ope for alle.

Sidan møtet er lagt til Finse, må alle koma seg dit med tog. Overnattinga skjer på Finsehytta. For å koma tidleg i gang onsdag den 25. april er det viktig at alle kjem kvelden før.

Programmet er klart, og kan lastast ned her. Tema som vil bli tatt opp er blant anna :

Besøksstrategi
Ferdselsteljingar
Forvaltningsmodell
Skikiting og organisert ferdsel

Det er håp om at Miljødirektoratet og SNO-sentralt vil koma og bli med båe dagane.

Fylkesmann i Hordaland Øystein Aasland må ha tilbakemelding seinast 9. april på grunn av overnattingane på Finsehytta.

Påmelding:
Tlf: 55 572322 eller fmhooaa@fylkesmannen.no

Praktisk info: last ned

villrein.no – Kjell Bitustøyl/Anders Mossing