Deltakarane på AUC-konferansen fekk møte den samiske reindrifta i samband med ei utflukt til Laponia – verdsarvstaden som ligg i kommunane Jokkmokk og Gällivare. Mikael Kuhmunen, “ordförande” i Sirges sameby i Jokkmokk, fortalde levande om både gleder, sorger og utfordringar knytt til reindrifta i dag. Sirges er Sveriges største sameby og har hatt og har store utfordringar med omsyn til storstilt vasskraftutbygging, skogsdrift m.m. Foto: Kjell Bitustøyl
Ettersom årets Arctic Ungulate Conferance (AUC) var lagt til Jokkmokk i Nord-Sverige, var det naturleg med fokus på samisk reindrift, samisk kunnskap og samisk kultur. Elles var innleiarar frå fleire land, blant anna Canada, innom forholdet mellom akademisk forskingsbasert kunnskap og tradisjonell kunnskap, oftast knytt til urfolk. Mange etterlyste sterkare samarbeid på dette området, eit samarbeid der initiativet nok må koma frå den sterke parten, forskingsmiljøet med basis i storsamfunnet.
“Reindeer herders day”
Temaet “forsking og tradisjonell kunnskap” fekk ekstra fokus i samband med “Reindeer herders day”. 15 reindriftsutøvarar frå Sverige, Noreg og Finland var inviterte for å koma med sine perspektiv og sine ynskje til forskarane. Denne seksjonen inneheldt ein interaktiv del der reindriftsutøvarane fekk møte forskarar på AUC-konferansen for opne dialogmøte. I førekant av denne dialogen var det ein runde der reindriftsutøvarane gruppevis fekk leggje fram dei viktigaste synspunkta sine på kvar skoen trykkjer, kvar behovet for forsking er størst.
Eit gjennomgåande tema var at ein ynskjer at tradisjonell kunnskap blir lytta meir til, i form av dokumentasjon, men òg i høve til formidling. Reinens rolle og reinens plass i landskapet var eit anna tema. Reindriftsutøvarane ynskte seg elles større moglegheiter til å delta i, og til å bli sterkare involvert i forskinga. Vidare etterlyste dei betre kommunikasjon for å handtere konfliktar. Rovdyr opptok naturleg nok mange, bl.a. at lovverket ikkje er godt nok. Frå Finland kom det her ei stor bekymring i høve til turisme på grensa mot Russland der ein legg ut mat til rovdyra, særleg bjørn, for å lokke til seg foto-turistar.
Tap av beiteareal
Eit sentralt tema var tap av beiteareal, til gruvedrift, vasskraft, vindkraft, skogbruk, jakt med hund, turisme m.m. Reindriftsutøvarane er opptekne av at dyra skal få ro til beiting og stilte spørsmål om når grensa er nådd i høve til alle dei ytre påverknadane frå storsamfunnet. Her kan det trygt skytast inn at den norske villreinen står overfor mange av dei same utfordringane.
Kajsa Kuoljok er etnolog tilsett ved Àjtte museum i Jokkmokk, ho driv med ein doktorgrad knytt til temaet bruk av GPS-sporing i reindrifta, sett i samanheng med tradisjonell samisk kunnskap om reinen som er bygt opp gjennom generasjonar. Dette kan kanskje òg vera eit interessant tema i norsk debatt omkring bruk av GPS både i reindrifta og i villreinområda? Foto: Kjell Bitustøyl
Mange meinte det bør forskast meir på økonomien i reindrifta, korleis unge skal våge å ta over og satse på denne næringa. For risikoen har auka, og det har oppstått nye vanskar med etablering. På den andre sida har ein dei tekniske utfordringane og moglegheitene, til dømes ved bruk av GPS og droner. Dette siste har blant anna ført til betre dokumentasjon av kvifor reinen skyr visse område, kvar dei har trekkrutene sine o.l.
I samband med tap av areal, blei det etterlyst korleis ein skal få erstatningsområde for tapte beiteområde, til dømes i høve til skogdrift og tap av tilgang på både marklav og “henglav”, som ein kallar det på svensk. Klimaendringane var òg eit viktig tema, der kom det fram at der er store geografiske skilnader. Ei svært konkret bekymring var elles at reindriftsutøvarane er redde for auka kostnader til drivstoff.
Reinsdyr – sunne og friske?
I høve til sjukdom og helse handla det mykje om korleis ein skal handtere endring i beitetilhøve og klima. Ein ynskte seg betre tilgang på ekstrafór, til dømes høy. Denne problemstillinga er førebels meir aktuell i Finland og Sverige enn i Noreg. Særleg i Finland har bruk av ekstra fór skote fart i reindrifta, med dei konsekvensar det får for ikkje minst helsesituasjonen til reinsdyra. Dette var eit tema fleire var innom under konferansen.
Eit anna moment var at ein del reindriftsutøvarar kvir seg for å levere inn daude dyr til veterinærstyresmaktene, dei dreg dei heller ut i skogen. For som det blei sagt: “reinsdyr er forventa å vera sunne og friske”. Dette vil forskarane endre på, og då er det snakk om haldningsendringar i det samiske samfunnet. I denne saka kom det fram at veterinærprofessor i Tromsø, Morten Tryland, har drive med kursverksemd med utgangspunkt i nettopp denne problemstillinga.
Svenske eller samiske lover?
Anna Kaddik frå Svenska Samernas Riksförbund (SSR) kom med framlegg om at samar burde forske meir på seg sjølve og sin eigen kultur, basert på samisk kunnskap, blant anna med bakgrunn i at lovane er skrivne av “nokon andre” som ho formulerte det. Malin Brännström, forskar med bakgrunn frå ein sameby, var inne på noko liknande. Ho meinte at ein i høve til forsking burde legge meir vekt på dei interne reglane og regelpraksisen i samebyane enn den svenskdominerte rettspraksisen som er “normen”.
Dette var berre eitt av svært mange tema som var oppe, og her er ikkje staden for å dukke djupare ned i dette materialet. Men oppsummert kan ein trygt seie at arrangøren greidde å få fram meir av det samiske kulturelle perspektivet, og meir generelt urfolksperspektivet. Det blei blant anna sagt at den svenske staten (som den norske) har eit spesielt ansvar for samebyane og samekulturen, og at den levande kunnskapen skal komplettere vitskapleg kunnskap. Dette gjeld òg i høve til debatten kring biologisk mangfald, der òg den samiske kunnskapen bør inkluderast meir. I denne saka blei det peika på Sametingets rolle og det internasjonale perspektivet med FN’s urfolksdeklarasjon.
villrein.no – Kjell Bitustøyl/Anders Mossing